Αν στα προηγούμενα βιβλία του ο Παμούκ μας περιέγραφε ένα κόσμο με παλάτια εδώ μας περιγράφει ένα απλό δωμάτιο. Αν μιλούσε για μια στολισμένη Ανατολή εδώ μιλάει για μια σκονισμένη Δύση.
Ο Παμούκ συνδέει την τραγωδία «Οιδίπους Τύραννος» με το περσικό έπος «Shahnameh», την απουσία του πατέρα, τον εφηβικό έρωτα και την μοίρα δημιουργώντας μια μοντέρνα τραγωδία. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι λιτή, διαφορετική από ό,τι έχει συνηθίσει τους αναγνώστες του μέχρι τώρα. Δοκιμάζει νομίζω να βρει έναν τρόπο γραφής, κατάλληλο για το θέμα που πραγματεύεται και φαίνεται ότι κερδίζει το στοίχημα.
Σε μια κοινωνία συντηρητική και πατριαρχική όπως η τούρκικη, τα κόκκινα μαλλιά στο κεφάλι μιας γυναίκας αποτελούν για τους άντρες ό,τι το κόκκινο πανί για έναν εκνευρισμένο ταύρο. Ίσως γι αυτό η γυναίκα που παίζει κεντρικό ρόλο στο τελευταίο βιβλίο του Παμούκ, αλλάζει με την ύπαρξη της το ρου της ιστορίας. Το κόκκινο, το χρώμα του αίματος, η πρόκληση και η δύναμη της γυναικείας έλξης βοηθούν τον μύθο να εξελιχθεί σε τραγωδία.
Ο Cem, γιος αριστερού κυνηγημένου αντικυβερνητικού στερείται τον πατέρα του στο μεγαλύτερο μέρος της παιδικής του ηλικίας. Φαρμακοποιός στο επάγγελμα ο πατέρας του «εξαφανίζεται» ξαφνικά αφήνοντας την γυναίκα του και τον γιο του με λιγοστά χρήματα. Ο Cem πιάνει δουλειά σε ένα βιβλιοπωλείο για να συμπληρώνει το οικογενειακό εισόδημα και ελπίζει όταν μεγαλώσει να γίνει συγγραφέας. Στα ράφια αυτού του μαγαζιού, ανάμεσα σε άλλους κρυμμένους θησαυρούς θα έρθει σε επαφή με την ιστορία του Οιδίποδα του τραγικού αυτού ήρωα που προσπαθώντας να αποφύγει την μοίρα που του προφήτεψε το μαντείο των Δελφών καταλήγει τελικά να την εκπληρώσει.
Ο Cem αφήνει την δουλειά στο βιβλιοπωλείο για να δουλέψει για μικρό χρονικό διάστημα μαζί με έναν μάστορα, τον Mahmut, ευελπιστώντας να βγάλει περισσότερα λεφτά. Φεύγουν μαζί από την Κωνσταντινούπολη για να ανοίξουν ένα πηγάδι σε κοντινό προάστιο. Προσπαθούν να βρουν νερό σε έναν άνυδρο τόπο. Ο Mahmut σκάβει βαθιά μέσα στην γη με γαϊδουρινό πείσμα. Συνεχίζει ακόμα και όταν όλες οι ενδείξεις είναι εναντίον του. Κανείς δεν πιστεύει ότι στο σημείο που σκάβουν μπορεί κάποια στιγμή να βρεθεί νερό. Η τρύπα βαθαίνει και πληγώνει το γη. Το βάθος του πηγαδιού γίνεται μονάδα μέτρησης της ανθρώπινης ύβρεως. Η μάχη του Mahmut με την γη θυμίζει το πάθος του Αχαάβ για την άσπρη φάλαινα. Το πηγάδι είναι το παιδί του Mahmut. Κάθε μέρα το μεγαλώνει. Ο Cem φοβάται ότι αυτό το πηγάδι μπορεί να τους καταπιεί.
Ο Mahmut πιστεύει σε αυτό που κάνει και απαιτεί από τον Cem να πιστέψει και αυτός. Ο Cem βλέπει τον Mahmut σαν δεύτερο πατέρα. Έχει ανάγκη την επιδοκιμασία του. Συγκινείται με κάθε ένδειξη προστατευτισμού. Θέλει να πιστέψει αλλά δεν μπορεί. Ο μόνος λόγος που μένει και συνεχίζει να σκάβει είναι η Gulcihan. Θέλει να την γνωρίσει. Και τα καταφέρνει.
Η Gulcihan, η γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά υποδύεται ως μέλος ενός περιφερόμενου θιάσου, την μητέρα του Sohrab, που σκοτώθηκε από τα χέρια του πατέρα του σε μια ιστορία παρμένη από το περσικό έπος Shahnameh. Ο Rostam σκοτώνει τον γιο του τον Sohrab, μη αναγνωρίζοντας τον, όπως ο Οιδίποδας τον πατέρα του. Αν ο Sohrab δεν είχε προσπαθήσει να βρει τον πατέρα του τίποτα δεν θα είχε συμβεί. Φαίνεται όμως πως η ιστορία θέλει τον άνθρωπο να μην προκαλεί την μοίρα του. Η Δύση και η Ανατολή αποτελούνται από τους ίδιους μύθους. Οι δύο ήρωες πέφτουν θύματα της ίδιας της προσπάθειας τους να αποφύγουν αυτό που η μοίρα τους επιφυλάσσει. Και οι δύο ολοκληρώνουν ένα κύκλο.
Ο Cem έχει εμμονή με τις δύο αυτές ιστορίες. Τις διαβάζει ξανά και ξανά. Ψάχνει και βρίσκει παλιές εικονογραφήσεις του Περσικού έπους. Ο ίδιος δεν μπορεί να κάνει παιδί με την γυναίκα του. Ο κύκλος δείχνει να έχει σπάσει στην δική του περίπτωση.
Ο Cem είναι ο δορυφόρος της μοίρας του. Η τροχιά του συνεχώς μικραίνει μέχρι να αγγίξει το αναπόφευκτο. Το ξέρουμε ότι ο κίνδυνος παραμονεύει, τον αισθανόμαστε σε κάθε μία από τις απλές, λιτές προτάσεις του Παμούκ. Ο άνθρωπος γεννά τον κίνδυνο. Ο κίνδυνος απειλεί τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος νομίζει ότι βγαίνει από τον κύκλο προσπαθώντας να αποφύγει τον κίνδυνο ενώ ουσιαστικά είναι μέσα και γυρνάει μαζί του. Ο κύκλος είναι αδύνατο να σπάσει. Όσο πιο πολύ θες να βγεις από αυτόν τόσο πιο πολύ βρίσκεσαι μέσα του. Το μαντείο των Δελφών δεν κάνει ποτέ λάθος.
Ο Παμούκ μας διηγείται μια απλή ιστορία. Μια ιστορία για πατέρες και γιους η οποία όμως μπορεί να είναι απλά μια ιστορία για τον κύκλο της ζωής. Σε κάποιους θα αρέσει και σε αρκετούς όχι. Γιατί δεν μας λέει κάτι καινούριο αλλά κάτι που ξέρουμε από την στιγμή που γεννιόμαστε.
«Life follows myth! [...] Wouldn’t you agree?» (p248)
Faber & Faber Ltd, 2017
No comments:
Post a Comment