Μερικά βιβλία πρέπει να τα αφήσεις να «σταθούν» λίγο πρώτα στον χρόνο πριν σιγουρευτείς για την γεύση που σου έχουν αφήσει. Αυτό ισχύει και για το «Η άλλη Γκρέις» της Margaret Atwood. Το βιβλίο διηγείται την πραγματική ιστορία της Grace Marks που κατηγορήθηκε στα μέσα περίπου του 19 αιώνα ότι μαζί με τον James Mc Dermot σκότωσε τον Thomas Kinnear και την Nancy Montgomery, τον ιδιοκτήτη δηλαδή και την οικονόμο του σπιτιού στο οποίο εργαζόντουσαν ως υπηρετικό προσωπικό.
Η Atwood παρουσιάζει το έγκλημα στη αρχή του βιβλίου χωρίς αυτό να αποδυναμώνει καθόλου την πλοκή του. Το έγκλημα έγινε, ο ένας ένοχος εκτελέσθηκε και η Grace κατέληξε στην φυλακή. Αυτό που μένει τώρα να εξιστορηθεί δεν είναι η ιστορία του εγκλήματος καθαυτή αλλά η εσωτερική ιστορία της Grace. Ποια είναι αυτή η νέα κοπέλα που δεν δίστασε μαζί με τον συνένοχο της να σκοτώσει με βάναυσο τρόπο και χωρίς κανένα δισταγμό ή λιποψυχία δύο ανθρώπους; Ποιο σκοτάδι ήταν αυτό που την οδήγησε σε αυτή τη πράξη; Τι κρύβει η ψυχή μιας γυναίκας δολοφόνου; Πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η Grace είναι όντως η δολοφόνος και όχι απλώς το θύμα του κατά πολύ μεγαλύτερου της Mc Dermot και μιας κοινωνίας που πολύ εύκολα στοχοποιεί όποια γυναίκα διαφέρει από την εικόνα που αυτή η κοινωνία έχει σχηματίσει ως πρότυπο για αυτήν; Πόσο απίθανο είναι η μικρή Grace με το αγγελικό πρόσωπο να έχει πέσει θύμα σε ένα κυνήγι μαγισσών; Και έχει τέλος πάντων κάποια σημασία για την ιστορία μας αν όντως η Grace έκανε ή όχι το έγκλημα για το οποίο κατηγορείται;
Η ιστορία της Grace αποκαλύπτει μια ταλαιπωρημένη ψυχή, ένα κακοποιημένο κορίτσι, μια ύπαρξη-θύμα των κοινωνικοοικονομικών καταστάσεων. Η Grace που ζει στην Βόρεια Ιρλανδία σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας, σε μια οικογένεια με έναν βίαιο και μέθυσο πατέρα, δεν έχει καμία έξοδο διαφυγής. Μεταναστεύοντας με την οικογένεια της στον Καναδά, αποικία τότε της Βρετανίας γνωρίζει από νωρίς την απώλεια, την σκληρότητα των ανθρώπων, το ψέμα, την υπεροχή των αντρών, το δίκαιο των πλούσιων και την ανέλπιδη και δύσκολη επιβίωση των φτωχών. Όλα αυτά πριν την ηλικία των 16, πριν την ηλικία που θα κατηγορηθεί για το έγκλημα που θα καθορίσει το μέλλον της.
Η ιστορία της θα τραβήξει το ενδιαφέρον ενός νεαρού ψυχίατρου του Simon Jordan, προερχόμενου από μια πρόσφατα χρεωκοπημένη οικογένεια ο οποίος ευελπιστεί να αποκαταστήσει την χαμένη οικονομική άνεση του, μέσω της νέο εμφανιζόμενης επιστήμης της ψυχιατρικής.
Η Atwood χειρίζεται άψογα το θέμα της, χωρίς να μπαίνει σε συναισθηματισμούς, κρατώντας αποστάσεις από τους χαρακτήρες της, διηγούμενη παράλληλα τις δυο ιστορίες, της μικρής Grace και της Grace ως γυναίκας κρατούμενης και αντικείμενο παρατήρησης του Simon, και εναλλάσσοντας την διήγηση σε πρώτο πρόσωπο της Grace με την διήγηση του Simon. Η φωνή της Grace ακούγεται ανατριχιαστικά κοντά μας κάνοντας τον αναγνώστη να την συμπαθήσει αφήνοντας όμως – και εδώ νομίζω ότι γίνεται εμφανές το ταλέντο της Atwood – μια νότα ανοίκεια, λίγο παγωμένη, μια νότα έξω από το πεντάγραμμο της κανονικότητας, κάτι που μας οδηγεί σε μια αμφιβολία για την αθωότητα της, σε ένα «ίσως», σε μια Grace που μπορεί και να είναι κάτι λιγότερο ή περισσότερο από αυτό που βλέπουμε με μια πρώτη ματιά.
Η ανερχόμενη επιστήμη της ψυχιατρικής συναντά μια κοινωνία με οπισθοδρομικές αντιλήψεις όσον αφορά τις γυναίκες, τους ψυχικά άρρωστους, τους φτωχούς, τους μαύρους, τη μαγεία, τα δικαιώματα των ανθρώπων και την πίστη στην επιστήμη. Βρισκόμαστε πριν από την γέννηση του Φρόιντ σε μια εποχή που πίστευαν ότι οι ψυχικά ασθενείς μπορούν να θεραπευτούν με την μέθοδο της ψυχρολουσίας και του ηλεκτροσόκ. Στο βιβλίο συνυπάρχει η τάση για πρόοδο με την πίστη σε προκαταλήψεις και ανορθολογισμούς. Η ιστορία της Grace εκτυλίσσεται πριν από τον Αμερικάνικο εμφύλιο που θα επηρεάσει ριζικά και τον κοντινό Καναδά. Τα δικαιώματα των ανθρώπων δεν αναγνωρίζονται, πόσο μάλλον τα δικαιώματα των γυναικών. Οι γυναίκες θεωρούνται επιρρεπείς στην υστερία και εξαρτιόνται σχεδόν αποκλειστικά από τους άντρες. Η Grace δεν έχει καμία ελπίδα δικαίωσης παρά μόνο μέσα από τα μάτια του «προοδευτικού» γιατρού.
Η σχέση του Simon με την Grace είναι φυσικά άνιση. Εκείνος ελεύθερος, ωραίος, σε ηλικία γάμου εξιτάρεται από την πρόκληση που αποτελεί η αποκωδικοποίηση του ψυχισμού της Grace για αυτόν. Η Grace είναι ένα είδος πειραματόζωου. Η αγγελική μορφή της, η αμφιβολία που εγείρει η μικρή της ηλικία και ο κλειστός χαρακτήρας της την καθιστούν για τον Simon ένα τέλειο αντικείμενο παρατήρησης, μία κλειστή σφαίρα, που περικλείει μέσα της το κλειδί για την επαγγελματική του επιτυχία, την ικανοποίηση της επιστημονικής του περιέργειας αλλά και την αποκατάσταση του χαμένου οικογενειακού του στάτους. Η Grace από την άλλη δεν έχει επιλογή. Οι επιβεβλημένες επισκέψεις του γιατρού στην αρχή της προκαλούν κάποιο φόβο. Νοιώθει ότι πρέπει να προστατέψει ένα μυστικό, να προστατέψει τον εαυτό της από αυτόν τον όμορφο νεαρό που την επισκέπτεται κάθε μέρα. Μέσα στο περιοριστικό και σκληρό κόσμο της φυλακής όμως ο Simon είναι και μια αχτίδα ελπίδας, μια μικρή επαφή με τον έξω κόσμο, είναι κάποιος που της φέρνει φρούτα και της φέρεται καλύτερα από ότι οι άλλοι.
Το «Η άλλη Γκρέις» είναι ένα πολύ απλό βιβλίο με μια πολύ συνηθισμένη υπόθεση. Η Atwood καταφέρνει να προσθέσει την κατάλληλη νότα που θα το κάνει ένα βιβλίο εξερεύνησης. Αφήνει στον αναγνώστη μια αίσθηση αβεβαιότητας για την σταθερότητα της ανθρώπινης ψυχής. Ψαχουλεύει μέσα στον κόσμο των φαντασμάτων μας και μας προκαλεί μια μικρή ανασφάλεια για το πόσο καλά ξέρουμε τον ίδιο τον εαυτό μας. Πέρα από αυτό όμως είναι ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί κάνοντας μας να απολαύσουμε το ψάξιμο χωρίς να μας παρέχει έτοιμες τις απαντήσεις.
