Ο Πωλ Γιάνσεν, που βρίσκεται κρατούμενος σε μία φυλακή του Μόντρεαλ, είναι ένας μυθιστορηματικός ήρωας που δεν κατέχει κανένα από τα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να ευθύνονται για τον εγκλεισμό του. Αυτό από μόνο του, δίνει ένα μυθοπλαστικό πλεονέκτημα στην εκκίνηση της ανάγνωσης, δημιουργεί ερωτήματα, απαιτεί απαντήσεις και αμφισβητεί την επίπλαστη αίσθηση ασφάλειας τού μέσου νομιμόφρονα πολίτη.
Ο «συγκάτοικος» του, ο Πάτρικ αντιθέτως, ως φερόμενος δολοφόνος ενός μέλους των Hell’s Angels, γνωστής λέσχης μοτοσικλετιστών τύπου Harley, όχι απλώς ταιριάζει με τον περίγυρο του αλλά και λόγω μεγέθους θα έλεγε κάποιος πως κατέχει και μισή θέση επιπλέον, σε αυτό το μικροσκοπικό κελί των φυλακών του Μπορντώ. Στην πορεία της συγκατοίκησης τους όμως στο μικρό τους combo, ο τρομακτικός φαινομενικά Πάτρικ, θα φανερώσει πολύ πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά, συναισθήματα, φόβους και ανησυχίες από τους «κανονικούς» ανθρώπους του περιβάλλοντος του Πωλ. Μέσα στο μικρό τους κελί, θα αναρωτηθεί για το σύμπαν, θα λιγοψυχήσει με την επικείμενη επίσκεψη της μητέρας του και θα χάσει το χρώμα του μπροστά στην απειλή του ακρωτηριασμού μίας .. . τρίχας του.
«Είδα κάτι απίστευτο στη τηλεόραση. Ένα ντοκιμαντέρ για τη «Σκοτεινή Εποχή». Το ήξερες εσύ; Χέστηκα πάνω μου. Λένε πως όταν ξεκίνησε το όλο κόλπο, 300 ή 400 χιλιάδες χρόνια μετά το Μπιγκ Μπανγκ, δεν είμαι και σίγουρος για τα νούμερα, τέλος πάντων, είναι όπως με τα μηδενικά των στεγαστικών, βασικά δεν κάνει διαφορά. Σε κάθε περίπτωση, μετά τη γνωστή έκρηξη όπου γαμήθηκε το όλο σύμπαν, ο ουρανός πάγωσε ξανά και όλα βούλιαξαν στο μαύρο σκοτάδι. Μαύρο, πίσσα. Φαντάζεσαι την αίσθηση; Μηδέν ζωή, εντελώς μηδέν. Διάολε, όταν βλέπεις τέτοια πράγματα, σου κόβονται οι μαγκιές και λες μέσα σου ότι ερχόμαστε από πολύ μακριά. Την καταλαβαίνεις εσύ αυτή τη μαλακία με το άπειρο; Εγώ ποτέ δεν την κατάλαβα. Ένα πράγμα που δεν τελειώνει, όχι αυτό δεν μπορεί να το χωρέσει το μυαλό μου. Είναι υποχρεωτικό κάπου να υπάρχει ένα τέρμα. Απλά δεν φτάσαμε ακόμα εκεί. Μόνο που άμα φτάσεις εκεί, στο τέρμα, τότε υποχρεωτικά θα αναρωτηθείς: και τι είναι μετά το τέρμα; Ένα τέρμα χωρίς τέλος; Και ξανά από την αρχή». Σελ 217
Οι ήρωες του βιβλίου του Ντυμπουά , προέρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου, συγκροτώντας το κατάλληλο ψηφιδωτό πάνω στο οποίο κινείται ο Πωλ και δίνοντας στις καταστάσεις που διαδραματίζονται ένα οικουμενικό χρώμα. Ο καθένας τους, παρά το γεγονός ότι κουβαλάει μαζί του κάτι από τις ρίζες του, είναι ένας άνθρωπος ακριβώς ίδιος με τους άλλους. Αυτό όμως που διαχωρίζει την ύπαρξη του ενός από τον άλλον είναι, ο βαθμός και ο τρόπος διείσδυσης τους σε αυτό που αποκαλούμε «κόσμο».
Η γυναίκα του Πωλ, η Γουινόνα Μαπάσε, γεννημένη από Ιρλανδό πατέρα και Ινδιάνα μάνα, ενσωματώνει στην παρουσία της, τη δύναμη της γης και του μύθου. Κουβαλάει μαζί της το βλέμμα των λύκων , εμπλουτίζει το σπίτι τους με τη Νουκ τη σκυλίτσα που έσωσε από βέβαιο θάνατο και φέρνει στη ζωή τους το νόημα που έλειπε.
Στα μάτια μου η Γοινόνα αποτελούσε την υπέροχη επιτομή δύο αρχαίων κόσμων. Από την Ιρλανδή μητέρα της είχε κληρονομήσει τη δύναμη να σκαλίζει τη γη όπως κάνει κι η ζωή, παραμερίζοντας τα εμπόδια σαν να έπρεπε να πλάσει την κάθε μέρα με τα ίδια της τα χέρια. Παιχνιδιάρα, χαρούμενη, με μια εντιμότητα ανεπίληπτη, είχε επιπλέον αυτή την πατροπαράδοτη καχυποψία απέναντι στους Άγγλους. Από τη μεριά των αυτόχθονων προγόνων της, είχε διατηρήσει την ικανότητα να συντονίζεται με τον κόσμο που δεν είναι χειροπιαστός, να ενώνεται μαζί του, διαβάζοντας τα μηνύματα του ανέμου, τα βροχερά σύννεφα, ή ακούγοντας τον τριγμό των δέντρων. Σελ 183
Ο πατέρας του Πωλ, ο Γιοχάνες, ένας Δανός Πάστορας , μετακομίζει στη Γαλλία και μετέπειτα στον Καναδά, χάνοντας σταδιακά την πίστη του, σαν ένα μπουκάλι με τρύπιο πάτο, αφήνοντας σε κάθε κομμάτι της διαδρομής του και λίγο από τον εαυτό του.
Να ξέρετε όμως ότι, όλα αυτά τα χρόνια που πέρασα εδώ, συμπεριφέρθηκα σαν ένας αφοσιωμένος και έντιμος υπάλληλος. Ακόμα και αν αυτοί οι όροι φαντάζουν σήμερα περίεργοι. Ακόμα κι αν, εδώ και καιρό η πίστη με έχει εγκαταλείψει. Ακόμα κι αν η προσευχή έχει γίνει για μένα κάτι το αδύνατο. Σύντομα θα έχετε όλο το χρόνο και όλο το περιθώριο να με κρίνετε και να με καταδικάσετε. Σας ζητώ λοιπόν να συγκρατήσετε στη μνήμη σας αυτή την πολύ απλή φράση που έλεγε ο πατέρας μου και που τη χρησιμοποιούσε για να μειώσει τη βαρύτητα των λαθών που κάνουν οι άνθρωποι: « Δεν βαραίνουν όλοι οι άνθρωποι τη γη με τον ίδιο τρόπο. «Είθε ο Θεός αν σας βλέπει, να σας έχει καλά».
Η μητέρα του, η Αννά Μαντλέν Μαρζερί, γεννημένη στην Τουλούζη, κόρη ιδιοκτητών κινηματογράφου, είναι υπέρμαχος της προοδευτικότητας και εχθρός του πουριτανισμού. Πανέμορφη και τόσο διαφορετική από τον σύζυγο – πάστορα, που γνώρισε στο Σκάγκεν, τη γενέθλια πόλη του, τον φωτογραφίζει -σε μια επίσκεψη της εκεί- μπροστά σε μια μισοβυθισμένη στην άμμο, εκκλησία. Την ίδια εκκλησία που δίνοντας του την πίστη του, σημάδεψε την πορεία της ζωής του.
"Ρε φίλε, για τη μάνα σου μιλάς. δεν μιλάνε έτσι οι άνθρωποι για τη μάνα τους, γαμώ το κέρατο μου, είναι σιχαμερό. Άκου εκεί, εντυπωσιακής ομορφιάς"! Λες και μιλάς με για καμιά μπαργούμαν απ'το Λαβάλ [...] Και αυτός ο πάστορας ήταν που ζούσε με την "εντυπωσιακή ομορφιά"; Κι αυτό, ρε φίλε, σιχαμερό είναι. Ξέρω ότι οι πάστορες έχουν δικαίωμα να το κάνουν, αλλά, διάολε, όπως και να το δεις, είναι γάμησε τα, με τη μάνα σου, έτσι που μου την έχεις περιγράψει, είναι άρρωστο ρε φίλε, αρρωστημένο. Λυπάμαι πολύ, αλλά εμείς οι καθολικοί δεν τα έχουμε συνηθίσει αυτά. Σ'εμάς κανείς δεν γαμάει κανέναν. Οι παπάδες δεν έχουν δικαίωμα για τέτοια. Ούτε ένα γαμησάκι στο όρθιο, ούτε μια στο τόσο. Επισήμως βέβαια. Κι έρχεσαι τώρα εσύ, με τον πατέρα σου, που κάνει τη δουλίτσα του με την εντυπωσιακή σου μάνα, λίγο πριν πάει στην εκκλησία, ναι, λυπάμαι πολύ, μου ακούγεται άρρωστο όλο αυτό".
Ο φίλος του Πωλ, ο Κϊραν Ρϊντ, Κεμπεκιανός με αγγλική καταγωγή, κάνει μια δουλειά που όπως και η δουλειά του Πάστορα, είναι εντελώς αντίθετη από τη φύση του. Ως «εκτιμητής της αξίας των νεκρών» κύριο καθήκον του είναι να μεταφράζει την αξία της ανθρώπινης ζωή σε χρήματα. Υπάλληλος ασφαλιστικής εταιρίας, προσπαθεί να μειώσει τις αποζημιώσεις που χρωστάει αυτή στους συγγενείς των άτυχων ασφαλισμένων της. Ο Γιοχάνες και ο Κίραν αναγκάζονται να αποτιμήσουν την αξία της ζωής των ανθρώπων, κρίνοντας από τις κρυφές και φανερές τους πράξεις και να επιβάλλουν την κατάλληλη «τιμωρία» ακολουθώντας και οι δύο τις επιταγές μια ανώτερης αρχής. Ο πρώτος, τις επιταγές της εκκλησίας και του θεού και ο δεύτερος της ασφαλιστικής εταιρείας την οποία υπηρετεί.
«Ακούγεται περίεργο, αλλά η υγεία ενός νεκρού μπορεί να επηρεάσει το ποσό της αποζημίωσης. Ένας καπνιστής θα δει την αξία του να πέφτει. Ένας που λαμβάνει θεραπεία για υπέρταση, ακόμα περισσότερο. Οροθετικός, αχ, εδώ έχουμε κατάρρευση, κυριολεκτικά. Φανταστείτε ότι στα διαγράμματα που χρησιμοποιεί ο κλάδος μου και τα σώματα των ενόρκων, ένα θύμα που είναι κοινωνικός τύπος, που βγαίνει έξω βόλτες, που συναντάει τους φίλους του, που ασχολείται με αθλητικές δραστηριότητες (αυτοί οι άνθρωποι ονομάζονται outdoorsy people), κοστίζει πιο ακριβά από έναν μοναχικό τύπο, που μένει σπίτι του και διαβάζει βιβλία ή βλέπει τηλεόραση. Βασικά, βλέπετε, η Αμερική είναι αυτός ο θαυμάσιος τόπος, αυτή η μαγική επικράτεια, όπου οι νεκροί πρέπει να είναι αθλητικοί, δραστήριοι και, κυρίως, υγιείς. Υπάρχει επίσης ένα συμπληρωματικό πριμ για τους συγγενείς των νεκρών οι οποίοι ασκούσαν ανελλιπώς αυτό που ονομάζεται «πιστή οικογενειακή σεξουαλική δραστηριότητα». (σελ172)
Η διήγηση στο βιβλίο του Ντυμπουά κυλάει απολαυστικά, εναλλάσσοντας περιγραφές από τη ζωή του Πωλ στη φυλακή, με κομμάτια της «έξω» ζωής του, δίνοντας στον αναγνώστη, σιγά σιγά, στοιχεία από την παιδική ζωή του ήρωα, την οικογένεια του, και την ενήλικη του πορεία. Το γεγονός που θα τον φέρει στη φυλακή δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο προς το τέλος του βιβλίου, όταν πια ο Πάτρικ, έχει κερδίσει τη συμπάθεια ακόμα και του πιο δύσκολου αναγνώστη.
Ο Πωλ είναι συμπαθής γιατί νοιάζεται για τους άλλους. Ο αναγνώστης αισθάνεται ότι θα είναι εκεί δίπλα του να τον βοηθήσει σε κάθε αναποδιά. Λειτουργεί αντίθετα από τις επιταγές της εποχής μας, αντίθετα από αυτό που επιβάλλουν τα οικονομικά κριτήρια, αντίθετα από τον φοβικό νέο πρόεδρο της συνέλευσης των ιδιοκτητών στο Excelsior, συγκρότημα κατοικιών στο οποίο εργάζεται ως επιστάτης.
Ο Πωλ αγαπάει τη Γουινόνα, τη γυναίκα του, που πετάει στον ουρανό με το Beaver της , τη Νουκ που χώνει τη μουσούδα της στη μασχάλη του, τον Ριντ που παλεύει με το μισητό του επάγγελμα, τη μητέρα του που δεν μοιάζει με μαμά, τον πατέρα του που είναι πιο αδύναμος από τα κηρύγματα του και τον Πάτρικ, τον δολοφόνο που φοβάται τα ποντίκια, το κούρεμα και το ατελείωτο του κόσμου μας.
Το βιβλίο του Ντυμπουά, είναι ένα βιβλίο που προσφέρει πολύ περισσότερα από μια απλή αναγνωστική απόλαυση. Έχει αυτό το «κάτι» που κάνει τον αναγνώστη να το κουβαλάει για λίγο καιρό μαζί του, σκεπτόμενος για τη ζωή, την ηθική, την ομορφιά, την πίστη, την απιστία και το αποτύπωμα που ο καθένας μας θα αφήσει στον κόσμο που κατοικούμε όταν πλέον δεν τον κατοικεί πια.
Εκδόσεις: Δώμα
Μετάφραση: Μαρία Γαβαλά
Βραβείο Goncourt 2019
