Στο «Φρανκεστάιν» της Μαίρης Σέλλεϋ το τέρας αποκτά σταδιακά και επώδυνα, συνείδηση της διαφορετικότητας του. Ο Αδάμ, αντιθέτως, στο «Μηχανές σαν και εμένα» του Ίαν ΜακΓιούαν, δείχνει να αντιλαμβάνεται ως ανωτερότητα τη διαφορετικότητα του. Η Κλάρα στο βιβλίο του Καζούο Ισιγκούρο, «Η Κλάρα και ο Ήλιος» συγκρατημένη στις εκδηλώσεις της, χωρίς να εκφράζει δυσφορία αλλά ούτε και ικανοποίηση, φέρνει στο μυαλό του αναγνώστη, τον σχεδόν μη ανθρώπινο αυτοέλεγχο του μπάτλερ στο γνωστό βιβλίο του Ισιγκούρο «Απομεινάρια μιας ημέρας».
Με διαφορετικό τρόπο μεν αλλά με κοινό παράγοντα την περιέργεια για την ουσία της ανθρώπινης φύσης και τη δυνατότητα αναπαραγωγής αυτής σε ένα άλλο είδος, τα τρία βιβλία σκαλίζουν διαχρονικά φιλοσοφικά ερωτήματα. Τρεις κορυφαίοι συγγραφείς δημιουργούν τρεις διαφορετικές εκδοχές ανθρώποειδών, αναδεικνύοντας μέσα από αυτές την πολυπλοκότητα της φύσης και της συμπεριφοράς του ανθρώπου.
«Ήμουν λοιπόν ένα τέρας, ένα μίασμα πάνω στη γη, το οποίο όλοι προσπαθούν να αποφύγουν;»
Οι τερατώδεις πράξεις του καθοδηγούνται από πάθος. Σκοτώνει από έλλειψη αγάπης, τα εγκλήματα του είναι μια έκκληση προς τους ανθρώπους. Αυτό που τον τρέφει είναι η εκδίκηση. Μία πράξη δηλαδή απόλυτα ανορθολογική και ασύμβατη με τις αρχές της τεχνητής νοημοσύνης.
Ο Φρανκεστάιν αποκαλεί το δημιούργημα του δαιμονικό θεωρώντας το ηθικά υπόλογο για τις πράξεις του. Δεσμεύεται όμως κάτι μη-ανθρώπινο από τους νόμους της ηθικής; Μπορεί να κριθεί με βάση αυτή ή την υπερβαίνει; Ο Αδάμ λειτουργώντας βάσει μιας «ηθικής» ενσωματωμένης στα κυκλώματα του, λαμβάνει μερικές επώδυνες για κάποιους αποφάσεις. Είναι οι αποφάσεις του ηθικά κατακριτέες; Ως δημιούργημα της τεχνολογίας, δεν έχει την ικανότητα της ανθρώπινης ευελιξίας , της ερμηνείας των καταστάσεων και της κρίσης ανά περίπτωση. Ο Αδάμ πιστεύει ότι πάντα υπάρχει ένας μόνο «σωστός» τρόπος.
Είναι ο Αδάμ «δαιμονικός» όταν σπάει το χέρι του Τσάρλι για να τον αποτρέψει να πατήσει το «κουμπί θανάτου/απενεργοποίησης» του ή απλώς ασκεί νόμιμη αυτοάμυνα; Έχει δικαίωμα στη ζωή ένα τεχνητό δημιούργημα του ανθρώπου;
Η Κλάρα συμφωνεί να συμμετέχει σε κάποια σχέδια της μητέρας της Τζόσι, που ακροβατούν στα όρια της ανθρώπινης ηθικής. Έχει ευθύνη η Κλάρα που συναινεί σε αυτά ως μια Τεχνητή Φίλη, προγραμματισμένη από τον άνθρωπο να τον υπηρετεί; Συμβιβάζεται η θέση του ανθρώπου ως θύμα και ως δημιουργός ταυτόχρονα; Και ποιος έχει την ευθύνη τελικά για τις πράξεις του δημιουργήματος;
Σε αυτό το θολό τοπίο, άνθρωποι και ανθρωποειδή κινούνται κάτω από έναν Αριστοτελικό «κινούν ακίνητο» ήλιο (η ακίνητη ουσία στο "Μετά τα Φυσικά") που λειτουργεί ως ζωογόνος δύναμη, προσωποποίηση του θείου και προσφορά ελπίδας θυμίζοντας μας τον ήλιο της Βεατρίκης, έναv ήλιο που μόνο αυτή μπορεί να κοιτάξει κατάματα..
Η Κλάρα καταφέρνει να αντικρύσει τον ήλιο μέσα από την αντανάκλαση επτά φύλλων γυαλιού αρχικά, και άλλων τριών μετέπειτα (αριθμοί με έντονη σημειολογική βαρύτητα) συνειδητοποιώντας ότι ο ήλιος εμφανίζεται σε κάθε ένα από αυτά τα φύλλα με διαφορετικό πρόσωπο. Η Κλάρα ανακαλύπτει/δημιουργεί το θείο, και ελπίζει ότι αυτό θα γιατρέψει την Τζόσι, την ανθρώπινη φίλη της, από μια ασθένεια που έχει προκληθεί από θεραπείες γονιδιακής τελειοποίησης.
«Η αντανάκλαση του ήλιου, μέσα από ένα έντονο πορτοκαλί χρώμα, δεν με τύφλωνε πια και καθώς μελετούσα πιο προσεκτικά το πρόσωπο του μέσα στο τετραγωνισμένο πλαίσιο, άρχισα να συνειδητοποιώ ότι δεν κοιτούσα μία μόνο εικόνα, ότι στην πραγματικότητα υπήρχε σε κάθε επιφάνεια γυαλιού μια διαφορετική εκδοχή του προσώπου του, και ότι αυτή που στην αρχή θεωρούσα ως μία, ήταν τελικά επτά διαφορετικές εικόνες, η μία πάνω στην άλλη[…}»
Ο Αδάμ από την άλλη, περιγράφει τη δική του υπερβατική επαφή με το φως μέσα από τη διαδικασίας φόρτισης του, βρίσκοντας το φως όχι από τον ήλιο αλλά από τα ηλεκτρόνια που περνούν μέσα από ένα ηλεκτρικό καλώδιο.
« Δεν έχεις ιδέα, πως είναι να αγαπάς ένα συνεχές ρεύμα. Όταν το έχεις απόλυτη ανάγκη, όταν κρατάς το καλώδιο στο χέρι σου και τελικά συνδέεσαι, θες να βροντοφωνάξεις για την ομορφιά του να είσαι ζωντανός. Η πρώτη επαφή – είναι σαν να σε διαπερνάει το φως. Και μετά η αίσθηση καταλαγιάζει σε κάτι πολύ βαθύ. Ηλεκτρόνια, Τσάρλι. Οι καρποί του σύμπαντος. Τα χρυσά μήλα του ήλιου»
Το τέρας του Φρανκεστάιν, αναγκασμένο να κρύβεται την ημέρα και να κυκλοφορεί τη νύχτα, θαμπώνεται από το ευεργετικό φως του ήλιου αποδίδοντας του «ιερές» ιδιότητες.
«Απαλά δάκρυα, μούσκεψαν τα μάγουλα μου, και έστρεψα με ευγνωμοσύνη τα υγρά μάτια μου προς τον ευλογημένο ήλιο, που με έστεψε με τόση ευτυχία.»
Τρία πλάσματα κάτω από τον ήλιο, μοιρασμένα σε τρία βιβλία που βάζουν τον άνθρωπο στη θέση του Θεού. Τρεις πολύ διαφορετικοί χαρακτήρες, όντα με και χωρίς ανθρώπινη υπόσταση, αδυνατούν να ενταχθούν κάπου, καταδικασμένα να περιφέρονται αιώνια σαν τις σκιές της Θείας Κωμωδίας, σε αναζήτηση μιας δικής τους limbo. Έξω από κάθε κατάταξη, θρησκευτική ή φυσική, «καθ’ εικόνα και ομοίωση», αλλά απαλλαγμένα από τα δεσμά του Ρουσσώ και των πρωτόπλαστων, πληρώνουν την ύβρη του ανθρώπου με την αργή ή αιφνίδια καταστροφή τους.
Πολύ ενδιαφέροντα αναγνώσματα, τα απόλαυσα και τα τρία με τον δικό τους τρόπο, με κορυφή φυσικά το βιβλίο της Σέλλεϋ, το οποίο τίμησα με μια δεύτερη ανάγνωση. Ο Ισιγκούρο, μου έδωσε μια απόλαυση «αργής ωρίμανσης», η Κλάρα είναι «δύσκολη» σαν ένας κλειδαμπαρωμένος φίλος ενώ ο ΜακΓιούαν έγραψε ένα βιβλίο το οποίο κυλάει σαν τα ηλεκτρόνια που φορτίζουν τον Αδάμ, αναδεικνύοντας για άλλη μια φορά τη μαεστρία του πολυγραφότατου αυτού συγγραφέα.
_____________________________
Η μετάφραση των αποσπασμάτων είναι δική μου, καθώς έχω μόνο το πρωτότυπο κείμενο στην κατοχή μου. Μην κατηγορηθούν οι επίσημοι μεταφραστές των βιβλίων για πιθανές ανακρίβειες.
