"We didn’t wait for white people to have a change of heart, or change their laws, or anything, in order to be responsible for each other, to love our women, or raise our children. You better not wait, either. They ain’t going to change their laws for us-it just ain’t in them. They change their laws when their laws make them uncomfortable, or when they think they can see some kind of advantage for them -we ain’t, really, got nothing to do with it.” “If we had ever” said Florence, “depended on white folks for anything, there wouldn’t be a black person alive here today.”
“Mama,” asked Arthur. “you think they can’t change?”
Με αφορμή την έκδοση του από τις εκδόσεις Πόλις διάβασα στο αγγλικό πρωτότυπο το βιβλίο του James Baldwin “Just Above my head”, μεταφρασμένο στα ελληνικά ως «Το κουαρτέτο του Χάρλεμ».
Ήδη από τις πρώτες σελίδες αισθάνθηκα ότι είμαι αδικαιολόγητη που δεν γνώριζα τίποτα για τον συγγραφέα του. Μετά από μικρή αναζήτηση στο διαδίκτυο επιβεβαιώθηκα ότι ο Baldwin έχει αφήσει το σημάδι του στην Αμερικάνικη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα. Ανοίγοντας τον δρόμο για τους μαύρους λογοτέχνες, απελευθερώνοντας τη μαύρη φωνή, απαλλάσσοντας την από λευκές επιρροές και φτιασιδώματα έδωσε στον κόσμο μια αυθεντική λογοτεχνία που υπερβαίνει τη δύναμη της καταγωγής της.
Το βιβλίο περιγράφει μέσα από τη διήγηση του μεγάλου αδερφού του, την πορεία του Άρθουρ Μοντάνα, τραγουδιστή των μπλουζ, από τις εκκλησίες του Χάρλεμ και τους ύμνους γκόσπελ, στα μπαράκια του Παρισιού και του Λονδίνου προς τη διεθνή αναγνώριση. Ο Άρθουρ, γέννημα θρέμμα του Χάρλεμ, μαύρος και ομοφυλόφιλος αποτελεί κομμάτι μιας νεολαίας που βυθίζεται στα ναρκωτικά, την πορνεία και την εγκληματικότητα. Ο πόλεμος της Κορέας καταπίνει όσους νέους έχουν καταφέρει να επιβιώσουν σε αυτόν τον χώρο των απελευθερωμένων σκλάβων σε μια Αμερική που δεν ξέρει ακόμα πώς να τους εντάξει στο σύστημα της, σχεδόν εκατό χρόνια μετά την επίσημη λήξη της δουλείας. Οι περιοδείες του Άρθουρ στον αμερικανικό νότο αναδεικνύουν μέσα από τις περιγραφές του Baldwin, το μέγεθος του αφροαμερικανικού προβλήματος καθώς τη δεκαετία του 50 το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων αναζωπύρωσε τις εστίες μίσους προς τους μαύρους και έδωσε πάτημα στην Κου Κλουξ Κλαν για την επανεκκίνηση των επιθέσεων της στην τρίτη και τελευταία περίοδο δράσης της.
Ο Baldwin καταφέρνει να βάλει τον αναγνώστη με ευκολία μέσα στο κλίμα της μαύρης κοινότητας της δεκαετίας του πενήντα. Στα αυτιά μου έφταναν οι ήχοι της Mahalia Jackson, και του James Brown, ένιωθα τις δονήσεις των γκόσπελ μέσα στις εκκλησίες, καταλάβαινα ακριβώς γιατί η περηφάνια εμπόδιζε τους μαύρους να χαρούν το πρόσφατα αποκτημένο δικαίωμα πρόσβασης στα λεωφορεία των λευκών, μια κίνηση ελεημοσύνης όπως έλεγαν για κάτι αυτονόητο. Περισσότερο καταλάβαινα ότι αυτό που ένιωθαν οι μαύροι προς τους λευκούς δεν ήταν ακριβώς θυμός αλλά πιο πολύ κάτι σαν απαξίωση. Οι λευκοί δύσκολα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτοί γιατί είχαν φανεί κατώτεροι. Ένα αίσθημα λύπης με κατέκλισε κατά την ανάγνωση, όχι μόνο για τα βάσανα του μαύρου λαού αλλά και για όλα αυτά που έχανε η Αμερική μη αποδεχόμενη τους ανθρώπους που εκείνη είχε φέρει σε αυτή τη γη. Η πλούσια πολιτιστική προσφορά των μαύρων στην αμερικάνικη κοινωνία είχε μόλις αρχίσει να εμφανίζεται. Ο αγώνας για μια δίκαια κοινωνία θα αποδεικνυόταν μακρύς. Η αλήθεια είναι ότι η ομορφιά της οποιασδήποτε ποικιλομορφίας τρομάζει ακόμα τους λαούς. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι ακόμα αιτία κοινωνικού ή κυριολεκτικού λιθοβολισμού στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Οι γυναίκες ακόμα παλεύουν να βρουν τη θέση τους. Οι μειονότητες κάθε είδους ακόμα αδικούνται.
Μπορεί οι συνθήκες ζωής των μαύρων στις ΗΠΑ να έχουν κατά πολύ βελτιωθεί από την εποχή που έζησε ο Baldwin, κάοια πράγματα όμως έχουν μείνει επικίνδυνα ίδια. Πρόσφατα διάβαζα μια συνέντευξη του Rashawn Ray καθηγητή κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Maryland, την οποία έδωσε με αφορμή την πρόσφατη δολοφονία ενός 25χρονου μαύρου jogger από έναν λευκό. Ο δράστης υποστήριξε ότι τον πέρασε για διαρρήκτη. Ο Rashawn Ray μετά από έρευνα σε δείγμα πεντακοσίων λευκών και μαύρων ατόμων συμπέρανε ότι οι μαύροι άντρες, που ζουν σε γειτονιές κυριαρχούμενες από λευκούς, αισθάνονται ότι απειλούντα. Αυτός ο φόβος πηγάζει από τη γνώση ότι οι λευκοί κατά πλειοψηφία τούς θεωρούν a priori παραβατικούς βασιζόμενοι σε φυλετικές προκαταλήψεις ετών.
Ο Rashawn Ray κατέληξε στο ότι η πλειοψηφία των αντρών που πήραν μέρος στην έρευνα, προσπαθούσαν να «αποδείξουν» τη μη επικινδυνότητα τους, χρησιμοποιώντας διάφορους τρόπους όπως το να φοράνε το μπλουζάκι της σχολής τους όταν τρέχουν και να αποφεύγουν ερημικούς δρόμους το βράδυ, όντας έτοιμοι πάντα να επιδείξουν την ταυτότητα τους σε πιθανή συνάντηση τους με αστυνομικό ή άτομο ιδιωτικής ασφάλειας.
Η ιστορία του βιβλίου μπορεί να εκτυλίσσεται στην Αμερική των 50s αλλά η παραπάνω κατάσταση απέχει πολύ λίγο από τη σκηνή του βιβλίου στην οποία κανένας ταξιτζής δεν ανταποκρίνεται στα νεύματα του Χαλ, του μεγάλου αδερφού του Άρθουρ όταν προσπαθεί να βρει ταξί ένα κρύο βράδυ, γυρνώντας με την κοπελιά του από μια βραδινή έξοδο. Οι ταξιτζήδες δεν σταματάνε το βράδυ όταν ο υποψήφιος πελάτης είναι μαύρος.
Πέρα όμως από τη μαύρη πολιτική φωνή που αναδύεται ξεκάθαρα, το βιβλίο έχει αυτόνομη λογοτεχνική αξία. Στις σελίδες του ο Baldwin περιγράφει τις ανθρώπινες σχέσεις, τη φιλία, την οικογένεια, την αγάπη και τη μοναξιά μέσα από χαρακτήρες ολοκληρωμένους και με μια εξαίσια ικανότητα μυθοπλασίας. Το «Κουαρτέτο του Χάρλεμ» είναι ένα βιβλίο διαχρονικό με γλώσσα που δεν προδίδει την ηλικία του. Θα το θυμάμαι και θα προκαλέσει έναυσμα για να διαβάσω και τα υπόλοιπα μυθιστορήματα του ίδιου.
Μπράβο στις εκδόσεις Πόλις που αποφάσισαν να το εκδώσουν στα ελληνικά. Καιρός ήταν να το κάνει κάποιος.
“It’s like we used to say in the church, and it’s still true-the sinner can’t be saved unless he knows he’s a sinner. And you surrounded by junkies, child. This is a nation of sleepwalkers, and they can’t wake up.” She reaches out, and touches Tony’s face, lightly. “And death comes, baby, that’s all. It’s best, when death comes, that he wrap his arms around you, and take you with him. Death can strike you, and leave you grinning where you are-like a skeleton with cloths on. It’s happening around us every day. You just look around you, when you walk out tomorrow morning”
