Τζ. Κ. Ρόουλινγκ - Ο Χάρι Πότερ

Εδώ και ενάμιση μήνα, μετά από επίμονη παράκληση των παιδιών μου, διαβάζω τα βιβλία του Χάρι Πότερ. Σε απουσία αυτής της παράκλησης δεν νομίζω ότι ποτέ θα ερχόμουν σε επαφή με τα βιβλία της Ρόουλινγκ, αφού τα λίγα που είχα ακούσει για αυτά με έκαναν να πιστεύω ότι ανήκουν στα εύπεπτα, ευπώλητα βιβλία που απομακρύνουν τους σημερινούς νέους από την καλή λογοτεχνία. Ναι, έχω τέτοιες αρτηριοσκληρωτικές απόψεις, υποκειμενισμούς, κολλήματα, και πρήζω τα παιδιά μου, κυνηγώντας τα να διαβάζουν, αντί να κάθονται να κοιτάνε με τις ώρες την οθόνη του κινητού τους.

Μετά από τις ατελείωτες ώρες ανάγνωσης των 4.000 σελίδων που απαρτίζουν αυτήν την σειρά βιβλίων έχω να πω ότι εντυπωσιάστηκα από την ικανότητα της Ρόουλινγκ να υφάνει τόσο αποτελεσματικά αυτήν την ιστορία με τους μαθητευόμενους μάγους, τα ξωτικά, τους δράκους και πληθώρα άλλων φανταστικών όντων, βάζοντας τα να κινούνται σε έναν κόσμο  πιο ανθρώπινο από αυτόν που ζούμε εμείς σήμερα. Ο κόσμος του Χάρι Πότερ μας ξαναθυμίζει τις αξίες που χάνουμε σιγά σιγά, καθώς αλλοτριωνόμαστε σε μια κοινωνία που το ύψιστο αγαθό είναι ο ατομισμός και το χρήμα. Χρειάζονται οι μικροί μαθητευόμενοι μάγοι για να θυμίσουν σε εμάς και να μάθουν στα παιδιά μας τι σημαίνει αλτρουισμός, τι σημαίνει τιμιότητα, δέσμευση, ισότητα και δικαιοσύνη.  Οι μικροί μάγοι στο βιβλίο της Ρόουλινγκ αντιμετωπίζουν και πολεμάνε τον ρατσισμό, τον ολοκληρωτισμό, τον φόβο του θανάτου και την επιθυμία για κυριαρχία.

Η Ρόουλινγκ μιλάει για κανονικά παιδιά στον δικό μας κόσμο, μεταμορφώνει τους ήρωες σε μάγους με αποκλειστικό σκοπό να τους αποστασιοποιήσει από τον κόσμο μας ώστε οι μικροί αναγνώστες νομίζοντας ότι διαβάζουν ένα παραμύθι να διαβάζουν για την ίδια την ζωή που ζουν. Τα παραμύθια πάντα ήταν ένας τρόπος να εισάγουν τα παιδιά στην σκληρή πραγματικότητα και τα διλλήματα της ζωής, αυτό κάνει και η Ρόουλινγκ και το κάνει καλά.

Στο Χάρι Πότερ δεν υπάρχουν υπερήρωες, η μαγεία δεν καταργεί την ανθρώπινη υπόσταση και τις ανθρώπινες εσωτερικές αδυναμίες. Οι μάγοι της Ρόουλινγκ είναι ευάλωτοι σαν τους ανθρώπους. Το μαγικό ραβδί μπορεί να τους επιτρέψει να υψώσουν ένα αντικείμενο στο ταβάνι ή να βάψουν την γενειάδα του αντιπάλου τους μοβ αλλά δεν μπορεί να τους απαλλάξει από την αίσθηση της απώλειας που  νοιώθουν όταν χάνουν αγαπημένα τους πρόσωπα, από τον φόβο του δικού τους του θανάτου, τον φόβο του άγνωστου, τον φόβο του εαυτού τους όταν δεν είναι σίγουροι αν είναι το ίδιο ικανοί με τους άλλους, την ζήλεια, το άγχος για τις επικείμενες εξετάσεις, και την ανασφάλεια για έναν αγώνα Κουίντιτς (παιχνίδι των μάγων που παίζει σημαντικό ρόλο για το status των μαθητών του μαγικού σχολείου). Ο Ρον, ο κολλητός φίλος του Χάρι Πότερ θα χάσει τον αγώνα γιατί φοβάται το βλέμμα των άλλων. Είναι καλός μόνο όταν δεν τον βλέπουν. Την ανασφάλεια του την ξεπερνάει μόνο όταν νομίζει ότι έχει πιεί ένα μαγικό φίλτρο που τον κάνει ανίκητο. Σε αυτόν τον αγώνα ο Ρον διαπρέπει. Η Ρόουλινγκ δείχνει στα παιδιά μας ότι όλα είναι στο μυαλό τους. Όλες οι δυνάμεις του κόσμου είναι μέσα σε αυτό το στρογγυλό κεφαλάκι. Αν τα παιδιά πιστέψουν στον εαυτό τους  μπορούν να αλλάξουν το αποτέλεσμα. Ο Πότερ διακινδυνεύει να χάσει έναν αγώνα γιατί στέκεται να βοηθήσει τους άλλους αντί να βάλει σκοπό την νίκη.  Τα παιδιά θα πολεμήσουν μαζικά για ένα καλύτερο αύριο ακόμα και όταν τους δοθεί η ευκαιρία να κοιτάξουν μόνο τον εαυτό τους εξασφαλίζοντας την προσωπική τους ασφάλεια. Στο βιβλίο αναφέρεται πολλές φορές η σημασία του συνολικού καλού σε αντιπαράθεση με το ατομικό συμφέρον.

Οι πιο επικίνδυνοι εχθροί των καλών μάγων είναι οι Παράφρονες. Η βασική ικανότητα των Παράφρονων είναι ότι μπορούν να εκμηδενίσουν τον αντίπαλο τους ρουφώντας του την ψυχή. Το όπλο τους είναι ο ίδιος ο ψυχισμός των θυμάτων. Χρησιμοποιούν τα αρνητικά συναισθήματα για να εξοντώσουν τον εχθρό τους. Ο μόνος τρόπος να τους νικήσει κάποιος είναι να σκεφτεί κάτι καλό. Όσο πιο ευχάριστη είναι η σκέψη που θα έρθει στο μυαλό του τόσο πιο δυνατή είναι η άμυνα εναντίων των Παραφρόνων. Ο μόνος τρόπος να μην χάσουμε την ψυχή μας είναι να αντιστεκόμαστε με την σκέψη. Η σκέψη η δική μας είναι το όπλο για την καταστροφή αλλά και για την σωτηρία μας. Η Ρόουλινγκ χρησιμοποιεί την ανθρώπινη ψυχολογία για να δημιουργήσει εχθρούς και ήρωες. Δεν υπάρχουν φανταστικά όντα, όλα έχουν κάποια σχέση με την ψυχή μας και την ψυχολογία μας. Νομίζω γι΄αυτό οι χαρακτήρες της λειτουργούν τόσο καλά στο παιδικό αναγνωστικό κοινό.  

Η Ρόουλινγκ φτιάχνει ένα παραμύθι με ανθρώπινους ήρωες. Όλοι τους έχουν μέσα τους κομμάτια από το καλό αλλά και από το κακό. Ακόμα και ο πιο κακός ήρωας, αυτός που ενσωματώνει το απόλυτο κακό, έχει μέσα του μια πληγωμένη καρδιά που τον έκανε να σκληρύνει και να μην αισθάνεται.  Και ο Χάρι, που αντιπροσωπεύει την αγάπη αυτού του κόσμου, που έζησε μόνο και μόνο από την προστασία που του πρόσφερε η αγάπη και η αυτοθυσία της μητέρας του, έχει μέσα του κομμάτι του κακού. (προσοχή spoiler) Ο Χάρι Πότερ και ο Βόλντεμορτ μοιράζονται κάτι. Ένα κομμάτι της ψυχής του Βόλντεμορτ έχει μπει μέσα στον Χάρι Πότερ και όπως φαίνεται, ο μόνος τρόπος να εξολοθρεύσει ο Χάρι τον Βόλντεμορτ είναι να σκοτώσει τον ίδιο τον εαυτό του. Όλα είναι συνδεδεμένα στον κόσμο που ζούμε. Το καλό και το κακό είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο Βόλντεμορτ για τον Χάρι Πότερ ήταν «φύση συγγενική και εχθρός θανάσιμος». Νομίζω ότι η Ρόουλινγκ θέλει να μας πει ότι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε αυτά που μας πληγώνουν στον έξω κόσμο είναι να τα βγάλουμε από μέσα μας, να διορθώσουμε το κομμάτι της ψυχής μας που ανταποκρίνεται σε αυτά. Να διορθώσουμε το κομμάτι της ψυχής μας που τρέφει αυτά που μας πληγώνουν. Τότε μόνο θα είμαστε ελεύθεροι, όταν θα έχουμε νικήσει την πάλη με τον εαυτό μας.

Και τέλος ο θάνατος. Στο Χάρι Πότερ η κινητήρια δύναμη της πλοκής  είναι ο φόβος του θανάτου. Οι δύο μεγάλοι μάγοι, τα δύο άκρα του ηθικού φάσματος, ο Ντάμπλντορ και ο Βόλντεμορτμορτ κινητοποιούνται από τον φόβο του θανάτου και την ανάγκη τους για αθανασία. Ο Ντάμπλντορ μετά την προσπάθεια του να συγκεντρώσει «τους τρεις κλήρους του θανάτου» που θα τον έκαναν «κύριο του θανάτου»,  φτάνοντας στην ωριμότητα του θα συνειδητοποιήσει ότι αληθινός «κύριος του θανάτου» δεν είναι αυτός που «το βάζει στα πόδια μπροστά στον θάνατο» αλλά αυτός που «ξέρει ότι πρέπει να πεθάνει και αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν απείρως χειρότερα πράγματα στον κόσμο των ζωντανών από το να πεθάνεις».  Ο Χάρι Πότερ πρέπει να αντιμετωπίσει τον θάνατο για να σώσει τον κόσμο των μάγων από τον ολοκληρωτισμό του κακού.  Τον θάνατο τον νικάει κάποιος με την ζωή που ζει και όχι με την αθανασία. Τον θάνατο τον νικάς με την αγάπη και την προσωπική ηθική. 

«Πονάει» (ο θάνατος); Ρωτάει ο Χάρι Πότερ. Για να πάρει την επικούρεια απάντηση «Ο θάνατος; Καθόλου. Είναι πιο γρήγορο και πιο εύκολο από το  να σε πάρει ο ύπνος». (Επίκουρος: «Να συνηθίσεις την ιδέα ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτε για μας· διότι κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθηση, ενώ ο θάνατος είναι ακριβώς η στέρηση της αίσθησης.)

Το βιβλίο είναι στημένο σωστά, χρησιμοποιώντας την σωστή αναλογία δράσης – σκέψης. Λειτουργεί αποτελεσματικά σε όλους τους αναγνώστες, από τους μικρούς μέχρι τους μεγάλους. Οι χαρακτήρες της Ρόουλινγκ ακολουθούν τον αναγνώστη και μετά το πέρας της ανάγνωσης. Είναι οι άνθρωποι δίπλα μας. Είμαστε εμείς που φοβόμαστε το σκοτάδι, πηδάμε τα εμπόδια και αφήνουμε το βραβείο σε κάποιον άλλο για να κερδίσουμε άλλον έναν φίλο που θα έχουμε βοηθήσει. Η ασπίδα μας είναι η καλοσύνη μας.

Η γλώσσα του βιβλίου είναι απλή, επομένως κατανοητή στα παιδιά. Εγώ θα αποζητούσα μια γραφή λίγο πιο καλλιεργημένη, που θα μπορούσε να ανεβάσει το βιβλίο σε άλλη κατηγορία πέρα από την παιδική λογοτεχνία. Μου έλειπε δηλαδή όταν το διάβαζα, αυτό το κάτι που σε κάνει να απολαμβάνεις την κάθε πρόταση που διαβάζεις. Από την άλλη, αυτή η γλώσσα έκανε τα παιδιά μου να μην μπορούν να αφήσουν το βιβλίο από τα χέρια τους. Μπορεί οτιδήποτε άλλο να τα είχε κουράσει. Σε αυτήν την εποχή που η τεχνολογία έχει τουλάχιστον προσωρινά μειώσει την δύναμη που ασκεί η λογοτεχνία στους μικρούς αναγνώστες, αυτό που κατάφερε η Ρόουλινγκ αποτελεί έναν άθλο. Χαίρομαι που τα παιδιά μου διάβασαν ένα τόσο όμορφο βιβλίο. Και το διάβασαν ξανά και ξανά. Το διάβασαν όπως διαβάζεις κάτι που αγαπάς.