Κωνσταντίνος Α. Τριανταφυλλάκης - Η Έξοδος των Θρακών

 

Άργησα να πάρω στα χέρια μου το βιβλίο του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλάκη, παρόλο που με τον συγγραφέα είχα μιλήσει κατά τη δημιουργία του και ήξερα ότι το γράφει με ιδιαίτερο ενθουσιασμό και μεράκι. Μου είχε τηλεφωνήσει αναζητώντας υλικό από τη Μικρά Ασία, αφού γνώριζε την καταγωγή μου από εκεί. Ο καταιγισμός νέων βιβλίων στα ράφια των βιβλιοπωλείων και οι στοίβες με τα αδιάβαστα με καθυστέρησαν. Χαίρομαι όμως πολύ που τελικά πήρα την απόφαση να το ξεκινήσω χωρίς να με πτοήσει ο κάθολου ευκαταφρόνητος όγκος του.

Στην οικογένεια του κύριου Τριανταφυλλάκη, το συλλογικό τραύμα του ξεριζωμού δεν εμπόδισε την εξιστόρηση της οικογενειακής ιστορίας, δίνοντας του έτσι το έναυσμα και τη δυνατότητα, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη έρευνα που διεξήγαγε, να γράψει αυτό το πολύ όμορφο βιβλίο. Το μυθιστόρημα αυτό ζωντανεύει, μέσα από τον βασικό ήρωα του, τον Αναστάση Κλωνάρη, παραστατικότατα τη ζωή μιας οικογένειας στην Ανατολική Θράκη, σκιαγραφώντας την καθημερινότητα και τις περιπέτειες τους από την αρχή του προηγούμενου αιώνα μέχρι την αναγκαστική αποχώρηση τους από εκεί.

Το βιβλίο «Η Έξοδος των Θρακών» είναι ταυτόχρονα ένα κοινωνικοϊστορικό μυθιστόρημα, μια οικογενειακή σάγκα, ένα βιβλίο περιπέτειας και ένα ηθογραφικό εργαλείο. Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί, ο αναγνώστης βρίσκει μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνο στην πιστή απεικόνιση του τρόπου ζωής της Ανατολικής Θράκης, κάτι που από μόνο του θα αρκούσε, αλλά και στην πολύ καλοφτιαγμένη πλοκή, που περιγράφει τις δυσκολίες αλλά και τις χαρές των μελών της οικογένειας και του περίγυρου του Αναστάση, διεισδύοντας συγχρόνως βαθιά στις σκέψεις και τα συναισθήματα των ηρώων του βιβλίου. Ο αναγνώστης γνωρίζοντας το τέλος εξαρχής, γνωρίζοντας για τον ξεριζωμό, συναισθάνεται τον σταδιακά αυξανόμενο φόβο για αυτό που φαίνεται ότι έρχεται αλλά που κανείς δεν θέλει να αποδεχτεί.

Η απώλεια ενός σπιτιού βιώνεται ως κάτι πολύ περισσότερο από μια υλική απώλεια. Δεν είναι οι τέσσερις τοίχοι του και τα περιεχόμενα τους αυτά που κάνουν την απώλεια αβάσταχτη. Αυτό που πονάει πιο πολύ είναι η απώλεια του κοινωνικού πλαισίου μέσα στο οποίο μεγαλώνουμε, των σταθερών μας σημείων, και της γης που αναγνωρίζουμε ως οικεία. Είναι που χάνουμε τα μέρη των παιδικών μας αναμνήσεων, τους γείτονες και το σχολείο μας. Είναι που χάνουμε τα πρώτα όνειρα μας. Πατρίδα μας είναι τα μέρη που αγαπάμε. Η οικογένεια του Αναστάση παραβλέποντας πολλές ευκαιρίες που είχε να φύγει από το Ουζούν Κιοπρού (Μακρά γέφυρα) έμεινε, υπομένοντας τις κακουχίες και παλεύοντας για μια καλύτερη μοίρα για αυτούς και τα παιδιά τους. Έφυγαν μόνο όταν αυτό ήταν απολύτως απαραίτητο.

Το βιβλίο το ευχαριστήθηκα πολύ. Με έναν τρόπο ο συγγραφέας κατάφερε να με μεταφέρει εκεί, στην Ανατολική Θράκη των αρχών του προηγούμενου αιώνα, να γευτώ τα ωραία τους γλυκά (αδυναμία νομίζω του Τριανταφυλλάκη), να θαυμάσω τα αρχοντικά τους σπίτια, να πιώ ένα καφεδάκι στο καφενείο της κωμόπολης, να φορέσω τις φορεσιές τους και να ευχαριστηθώ ένα ταξίδι στην Αθήνα, με το βλέμμα μιας γυναίκας μεγαλωμένης ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή που παρόλη τη βαθιά αγάπη για τον τόπο της μπορεί και αναπνέει καλύτερα μακριά του. Με έκανε επίσης να κλάψω για τις κακουχίες τους, για το μίσος των ανθρώπων και για τις χαμένες ελπίδες τους.

Τα τραύματα των βίαιων ξεριζωμών στέκονται πάνω από αυτούς που τα βιώνουν και τους κοιτούν, δεν τους αφήνουν να ξεχάσουν. Εμείς τα εγγόνια και τα δισέγγονα πρέπει να διατηρούμε τη μνήμη και να αναγνωρίζουμε αυτό το τραύμα σε όλους τους λαούς που αναγκάστηκαν και εγκατάλειψαν βίαια το μέρος που γεννήθηκαν. Γιατί δυστυχώς ο άνθρωπος συνεχίζει και σκοτώνει ο ένας τον άλλο και λαοί εκτοπίζονται ακόμα.

Η ιστορία μας, μας κάνει αυτούς που είμαστε. Η Θράκη, η Σμύρνη, ο Πόντος μας διαμορφώνουν. Είμαστε ένα κράμα του τώρα και του τότε. Είμαστε ειδωλολάτρες, χριστιανοί, πλατωνικοί και βυζαντινοί. Είμαστε ανατολίτες και δυτικοί. Είμαστε και αυτό που θα γίνουμε στο μέλλον, η δυναμική μας. Κάθε γενιά αφήνει το πετραδάκι της χωρίς να ξεχνάει τι έζησε η προηγούμενη. Πάνω από όλα όμως, αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ είναι ότι είμαστε άνθρωποι.

Han Kang - Μαθήματα ελληνικών

 

«Ο κόσμος είναι εφήμερος και όμορφος, έτσι δεν είναι;» λέει εκείνος.

«Αλλά στη θέση αυτού του εφήμερου και όμορφου κόσμου, ο Πλάτωνας προτιμούσε έναν κόσμο αιώνιο και όμορφο»

Είχα διαβάσει το μυθιστόρημα της Han Kang «Η χορτοφάγος». Με αυτό τη γνώρισα, όπως νομίζω και μεγάλο μέρος των Ελλήνων αναγνωστών. Με είχε σοκάρει τότε θυμάμαι η γραφή της, την είχα θαυμάσει για τον τρόπο που κατάφερε να απεικονίσει την ενσωματωμένη κοινωνική βία με μια καθαρά γυναικεία φωνή.

Το επόμενο βιβλίο της με τίτλο «Μαθήματα ελληνικών» μου αρέσει ακόμα περισσότερο. Όταν έφτασα στην τελευταία σελίδα γύρισα αργά τα φύλλα και ξανάρχισα να διαβάζω το βιβλίο από την αρχή. Δεν ξέρω αν ο λόγος που το έκανα αυτό ήταν μια μικρή δυσκολία κατανόησης ή η αδυναμία μου να το αφήσω από τα χέρια μου. Η δεύτερη ανάγνωση ήταν πιο απολαυστική από την πρώτη και μου επέτρεψε να επικεντρωθώ στις λέξεις χωρίς να χρειάζεται να παρακολουθώ την πλοκή. Εξαιτίας της ποιητικής γραφής της Han Kang, το βιβλίο αντέχει αρκετές συνεχόμενες αναγνώσεις. Ένιωθα διαβάζοντας το, να βυθίζομαι σε έναν αναγνωστικό διαλογισμό, μια συνειδησιακή κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει στον αναγνώστη ο επαναλλαμβανόμενος ρυθμός ενός ποιήματος. Μου προκάλεσε τα ίδια συναισθήματα που μου προκαλεί μια ταινία των Venders και Jarmous. Έβλεπα ανθρώπους μόνους να κινούνται πάνω σε μια επιφάνεια σε μια ταινία χωρίς ήχο. Δύο κλειστά συστήματα εν κινήσει.

Στο βιβλίο βλέπουμε μια γυναίκα που έχει χάσει την ικανότητα της ομιλίας και έναν άντρα που σταδιακά και με απόλυτη επίγνωση της κατάστασης του, τυφλώνεται. Ονόματα δεν ξέρουμε. Είναι αυτή και αυτός, δύο άνθρωποι που κουβαλούν ο καθένας τον κόσμο τους. Όπως και στη Χορτοφάγο, έτσι και εδώ η Han Kang αυτό που ουσιαστικά περιγράφει είναι η αλληλεπίδραση των ανθρώπων με τον κόσμο. Στη Χορτοφάγο το μέσο της αλληλεπίδρασης ήταν η τροφή και η πράξη ήταν η άρνηση της, στο τωρινό βιβλίο βλέπουμε να διαταράσσονται βασικές αντιληπτικές ικανότητες του ατόμου όπως η όραση και η ομιλία. Το ανθρώπινο σύστημα «κλείνει» με πρόθεση ή χωρίς. Ο άντρας σιγά σιγά κλείνει σαν στρείδι αφήνοντας τον κόσμο των φαινομένων εκτός. Η γυναίκα αρνείται τον ήχο, σε μια ύστατη προσπάθεια προστασίας από τον πόνο. Και οι δύο είναι μέσα στον κόσμο αλλά συγχρόνως είναι όλο και περισσότερο μέσα στο δικό τους καβούκι. Η σκέψη γίνεται προ-γλωσσική, η όραση χάνει τη μνήμη και βασίζεται όλο και περισσότερο στις γλωσσικές περιγραφές. Οι δύο αυτοί άνθρωποι συναντιούνται και επικοινωνούν επειδή και οι δύο βρίσκονται σε έναν κόσμο έλλειψης.

Μερικές φορές σκέφτεται τον εαυτό της σαν κάποιο είδος ουσίας, ένα κινούμενο υγρό ή στερεό κομμάτι, περισσότερο από ότι ως άνθρωπο. Όταν τρώει ζεστό ρύζι, αισθάνεται ότι και η ίδια γίνεται ρύζι, και όταν πλένει το πρόσωπο της με κρύο νερό, τίποτα δεν τη διαχωρίζει με αυτό το νερό. Συγχρόνως γνωρίζει ότι δεν είναι ούτε ρύζι, ούτε νερό, αλλά μια σκληρή και στέρεη ύλη που δεν θα αναμειχθεί ποτέ με κανένα άλλο έμβιο ή άβιο ον.

Τα όρια ανάμεσα στον κόσμο και τον άνθρωπο γίνονται θολά. Ο άνθρωπος γίνεται ένα κομμάτι αυτού του κόσμου, μια ενέργεια που ανταλλάσσεται. Όλο το βιβλίο είναι γεμάτο από περιγραφές της σιωπής, του σκοταδιού, της νύχτας και του έντονου καυτού ήλιου. Μέσα από τις αδυναμίες των δύο ηρών η Han Kang καταφέρνει και κάνει πιο έντονο τον κόσμο της πραγματικότητας. Πιο έντονο το φως και το σκοτάδι, τον ήχο και τη σιωπή. Η έλλειψη διαμορφώνει τον άντρα και τη γυναικά αλλά και τον κόσμο γύρω τους. Αυτό είναι μάλλον που με έκανε να το διαβάσω ξανά αμέσως μόλις το τελείωσα. Οι εικόνες ζωντάνευαν, η ζέστη με ζέσταινε, το φως με τύφλωνε, η σιωπή με απέλπιζε. Οι άνθρωποι είναι ένα με τον κόσμο, μέχρι να αποφασίσουν να μην είναι. Το σύστημα κλείνει από μέσα και απέξω. Η μνημόνευση από τη γυναίκα ενός καλειδοσκόπιου φέρνει την επίγνωση ότι στο παρελθόν οι λέξεις τη βοηθούσαν να ενώσει τις εικόνες και τις εμπειρίες. Στον τωρινό μη γλωσσικό της κόσμο, οι εμπειρίες της μοιάζουν σαν τα χρωματιστά χαρτάκια μέσα στο καλειδοσκόπιο, η μια δίπλα στην άλλη χωρίς σύνδεση και χωρίς χρονική αλληλουχία.

Σκέφτεσαι ποτέ την παραδοξότητα αυτού του πράγματος;
Το ότι τα σώματα μας έχουν βλέφαρα και χείλη,
το ότι μπορούν κάποιες φορές να αναγκαστούν να κλείσουν απέξω
και άλλες φορές να κλειδώνουν από μέσα.

Ο κόσμος ζωντανεύει στις σελίδες της Kan μέσα από την ησυχία ενός νεκρού μικρού κοτόπουλου, την επιβολή του ήχου στη σιωπή και το κάψιμο των ματιών όταν αντικρύζουμε τον ήλιο με γυμνά μάτια, πράξη που φέρνει και την πιο άμεση και αδιαμεσολάβητη επαφή μας με τον έξω κόσμο, μια επαφή εν δυνάμει αβάσταχτη.

Αυτή η αβάσταχτη επαφή νιώθω ότι αποτελεί και τον πυρήνα του έργου της Kan. Η περιγραφή της υπαρξιακής αγωνίας του ανθρώπου, ο φόβος του θανάτου αλλά και της επιβίωσης, η θέση μας σε σχέση με το σύμπαν και τον θεό και τέλος η δική μας ικανότητα να ορίζουμε τον εαυτό μας.

Ήδη ανυπομονώ για το επόμενο βιβλίο της.

Εδώ τώρα είναι νύχτα.
Ακούω το CD σου σε χαμηλή ένταση, με το παράθυρο ανοιχτό, σιγομουρμουρίζοντας, καθώς γράφω αυτό το γράμμα.
Θυμάσαι καθόλου τα καλοκαιρινά βράδια εδώ;
Το δροσερό αναζωογονητικό αεράκι, που λες και μας αποζημιώνει για τη ζέστη της ημέρας.
Το βαθύ σκοτάδι.
Τα σοκάκια που γεμίζουν από τη μυρωδιά του γρασιδιού που εκλύεται από τον χυμό των πλατύφυλλων δέντρων.
Τον θόρυβο από τις μηχανές των αυτοκινήτων, που ακούγεται μέσα στη νεκρική ησυχία της νύχτας.
Τις φωνές των εντόμων που ακούγονται όλη τη νύχτα μέσα στο πυκνό δάσος από αγριόχορτα που επεκτείνεται μέχρι τα κοντινά βουνά.
Το τραγούδι σου ταξιδεύει εκεί έξω, στο κέντρο αυτού του κόσμου.

_____________________________________________

Σημείωση: Μετέφρασα τα αποσπάσματα από τα αγγλικά (επειδή δεν έχω το ελληνικό αντίτυπο) με όσο καλύτερο τρόπο μπορούσα και με αρκετή ελευθερία, πολύ πιθανόν να μην αντικατροπτίζουν το ύφος της συγγραφέως.

Sara Mesa - La Familia (Η οικογένεια)

 

«Δεν υπήρξαν λόγια, ούτε αγκαλιές, ούτε συναισθηματικές εκδηλώσεις. Αλλά όταν γύριζαν με το αυτοκίνητο, περνώντας μπροστά από ένα άδειο παγωτατζίδικο, μπροστά από τις χρωματιστές διαφημίσεις των γεύσεων των παγωτών – avellana, turron, stracciatela, leche merengada, leche frutti- ο θείος (Πατέρας) είπε παραμιλώντας: της άρεσαν τόσο πολύ τα παγωτά, της φτωχής μου Λώρα, και εγώ της τα είχα απαγορέψει»

Η πρώτη μου επαφή με βιβλίο της Σάρα Μέσα ήταν με το «Ένας έρωτας», βιβλίο που μου έφερε από την Ισπανία ένας φίλος όταν ακόμα το όνομα της Μέσα δεν μου έλεγε τίποτα. Τότε στην Ελλάδα ήταν άγνωστη αφού τα βιβλία της δεν είχαν ακόμα μεταφραστεί. 

Το θέμα του βιβλίου ήταν σχετικά «πιασάρικο» αφού αφορούσε τη μετακόμιση μιας κοπέλας από την πόλη στην επαρχία, μια φυγή από γεγονότα επιβαρυντικά για την ίδια, την επιδίωξη μιας νέας αρχής, την επαφή με τη φύση, την επιστροφή στο απλό, θέματα που βρίσκονται τα τελευταία χρόνια στο θυμικό πολλών κουρασμένων αστών.

Όμως η ιστορία που έκτισε η Σάρα Μέσα, προχώρησε πιο βαθιά από μια αντιπαράθεση των δύο διαφορετικών τρόπων ζωής της πόλης και του χωριού, σκάβοντας αρκετά στον πυρήνα ανθρώπινων καταστάσεων και δημιουργώντας χαρακτήρες που ενώ σε πρώτη φάση μπορεί να φαίνονται αρκετά τραβηγμένοι, σχεδιασμένοι περισσότερο για να εξυπηρετήσουν την ιστορία, σταδιακά ο αναγνώστης αρχίζει και αντιλαμβάνεται ότι πέρα από την λειτουργικότητα τους οι χαρακτήρες αυτοί αποτελούν το απόσταγμα μιας πολύ προσεκτικής παρατήρησης της ανθρώπινης φύσης.

Δεν μπορώ να πω πολλά περισσότερα για αυτό το βιβλίο, μιας και το έχω διαβάσει αρκετά χρόνια πριν και οι λεπτομέρειες έχουν αρχίσει και σβήνουν από το μυαλό μου. Όμως το φετινό καλοκαίρι διάβασα το καινούριο της βιβλίο το οποίο πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος ( όπως και το Ένας έρωτας) σε μετάφραση της Μαρίας Παλαιολόγου. Το έναυσμα για αυτήν την ανάγνωση μου δόθηκε με αφορμή την παρακολούθηση της παρουσίασης του από την ίδια τη Σάρα Μέσα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ LEA ένα όμορφο καλοκαιρινό σούρουπο στη δροσερή ταράτσα του Ινστιτούτου Θερβάντες.

Η Σάρα Μέσα ως παρουσία μου φάνηκε τόσο αινιγματική όσο τα βιβλία της και μου άρεσε πολύ ο λόγος της και η ηρεμία της. Τόλμησα να μιλήσω μαζί της και να της ζητήσω να υπογράψει το αντίτυπο μου, κάτι που δεν το κάνω συχνά.

Το θέμα και αυτού του βιβλίου είναι ένα θέμα αρκετά χρησιμοποιημένο από τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία. Η Μέσα δεν φοβάται να χρησιμοποιήσει «φθαρμένα» θέματα και να δώσει σε αυτά το δικό της στίγμα. Η ιστορία είναι απλή. Μια οικογένεια αρκετά συνηθισμένη με έναν πατέρα αρκετά ηγεμονικό, μια σύζυγο που τον ακολουθεί σε ό,τι αποφασίζει και τέσσερα παιδιά, δύο αγόρια, ένα κορίτσι και η Μαρτίνα η υιοθετημένη ανιψιά από την πλευρά της μητέρας που μεγαλώνουν κάτω από την αυστηρή καθοδήγηση τους.

Η οικογένεια ακολουθεί τα δικά της αξιακά συστήματα που αποκλίνουν από την κατά τον πατέρα καπιταλιστικά αλλοτριωμένη κοινωνία, ο πατέρας έχει ως ίνδαλμα τον Γκάντι, η οικογένεια ζει λιτά χωρίς τηλέφωνο και τηλεόραση, τα παιδιά δεν επιτρέπεται να παίζουν στον δρόμο με τα άλλα παιδιά και όλος ο ελεύθερος χρόνος πρέπει να αξιοποιείται με τέτοιο τρόπο ώστε να εκπαιδεύει και όχι να αποβλακώνει. Η λίστα των επιτρεπόμενων βιβλίων καθορίζεται από τον Πατέρα και η Μαρτίνα θα ανακαλύψει λίγο μετά από την ένταξη της σε αυτή την οικογένεια ότι ακόμα και το ημερολόγιο της πρέπει να μένει ανοιχτό και προσβάσιμο. Θα το ανακαλύψει μαζί με τον αναγνώστη στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου που ακολουθεί αμέσως μετά από μια δισέλιδη εισαγωγή στην οποία δεν καταλαβαίνουμε αρχικά ποιος ακριβώς διηγείται και τι ακριβώς προσπαθεί να αποφύγει. Μια εισαγωγή δηλαδή σε αυτόν ακριβώς τον απροσδιόριστο φόβο που ακολουθεί όλες τις περιπτώσεις κρυφής και σιωπηλής κακοποίησης. Η Μαρτίνα έχει αγοράσει ένα ημερολόγιο με κλειδαριά για να γράφει τις σκέψεις της. Όταν αυτό γίνεται αντιληπτό από τον Πατέρα (με κεφαλαίο Π και στο βιβλίο), η Μαρτίνα αναγκάζεται να ακούσει ένα αρκετά επικριτικό αλλά πολύ ευγενικό λογίδριο, στο οποίο θα της εξηγηθεί με επιχειρήματα γιατί δεν χρειάζεται να κλειδώνει το ημερολόγιο, να της υπονοηθεί ότι αυτό που έκανε είναι αρκετά μεμπτό, να αναγκαστεί να δεχτεί ότι δεν κινδυνεύει από κανέναν σε αυτή την οικογένεια και ότι οι άνθρωποι που δεν έχουν κάνει κανένα κακό δεν χρειάζεται να κρύβονται. Στο κεφάλαιο λοιπόν του βιβλίου που τιτλοφορείται « Σε αυτή την οικογένεια δεν υπάρχουν μυστικά!» η Μαρτίνα μαζί με εμάς καταλαβαίνει ότι έχει κάνει κάτι που έθιξε την οικογένεια, έχει προσβάλει με κάποιο τρόπο τους θετούς της γονείς, υπονοώντας έμμεσα ότι κάποιος θα μπορούσε να διαβάσει το ξεκλείδωτο ημερολόγιο της αλλά συγχρόνως έχει καταλάβει ότι ναι, είναι δικαίωμα του καθενός να το διαβάσει, δεν θα ήταν κακό αφού αν είναι σωστή δεν έχει τίποτα να κρύψει. Μέσα από την αφήγηση λοιπόν μιας τόσο απλής σκηνής, ήδη ο αναγνώστης έχει έρθει σε επαφή με τον παραλογισμό και τη δύναμη της ψυχολογικής κακοποίησης. Το θύμα πρέπει για να επιβιώσει να δεχτεί τη λογική του θύτη ακόμα και αν αυτή είναι παράλογη. Η κλειδαριά δεν χρειάζεται γιατί δεν θα διαβάσει κανείς χωρίς την έγκριση της το ημερολόγιο, είναι προσβολή ότι η Μαρτίνα το υπονόησε χρησιμοποιώντας την κλειδαριά, όμως ο Πατέρας θα ήθελε και θα τον ευχαριστούσε να το διαβάσει και δεν είναι κακό και να το κάνει τελικά. Δεν υπάρχει λογική στην καταπίεση και στην επιβολή.

Στο βιβλίο εξελίσσονται ταυτόχρονα οι ιστορίες των τεσσάρων παιδιών όταν πλέον έχουν ενηλικιωθεί ενώ παράλληλα μέσω των αναμνήσεων τους παρακολουθούμε και την παιδική τους ηλικία. Οι ιστορίες τους είναι όλες χωρίς αρχή και τέλος, μοιάζουν με ένα φωτογραφικό κλικ που έχει αποθανατίσει ένα πολύ μικρό μέρος της ζωής τους. Δημιουργούν στον αναγνώστη την επιθυμία να μάθει και το υπόλοιπο της ιστορίας. Θα μπορούσε άνετα η Μέσα να γράψει ένα βιβλίο με τις διπλάσιες σελίδες, δεν το έκανε όμως, και με αυτόν τον τρόπο, επιλέγοντας να διηγηθεί μόνο τα απολύτως απαραίτητα έκανε την ιστορία αυτής της οικογένειας πολύ πιο δυνατή και οικουμενική αφήνοντας τα υπόλοιπα να τα συμπληρώσει ο κάθε αναγνώστης.

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψεις τη δυναμική που επιτρέπει τη δημιουργία αυτού του είδους των σχέσεων μέσα σε οικογένειες και ζευγάρια όπως και το γιατί το θύμα ακολουθεί τις οδηγίες και την κοσμοθεωρία του θύτη. Ακόμα και σήμερα που όλες οι σχέσεις αναλύονται πολύ περισσότερο από ό,τι γινόταν στο παρελθόν, μεγάλο κομμάτι του κόσμου δεν μπορεί να καταλάβει σε ποιον πέφτει τελικά η ευθύνη της υποταγής ειδικά όταν μιλάμε για σχέσεις ενηλίκων. Γιατί αυτός που εξουσιάζεται, δέχεται να υποταχτεί, ειδικά όταν δεν υπάρχει φυσικός εξαναγκασμός; Είναι πολύ δύσκολο σε κάποιον που βρίσκεται έξω από την οικογένεια να καταλάβει τι γίνεται μέσα. Και είναι πολύ πιο εύκολο να κρίνει αρνητικά τελικά το θύμα που «επιλέγει» την υποταγή του, πάρα τον θύτη που δεν έχει αφήσει ίχνη εξαναγκασμου.

"-Αλλά γιατί το ανέχεστε όλο αυτό; Είστε ήδη ενήλικες. Όλη τη νύχτα χωρίς ύπνο και να σας μιλάει;  Γιατί δεν φύγατε; Ήσασταν τέσσερις και αυτός ένας. Σας είχε δέσει στη καρέκλα ή τι;

-Όχι! Δεμένοι δεν ήμασταν! Δεν καταλαβαίνεις, δεν καταλαβαίνεις, δεν καταλαβαίνεις τίποτα!

Απελπισμένος, της έριξε μια τελευταία θυμωμένη ματιά πριν γυρίσει να φύγει τρέχοντας. Χωρίς ούτε καν να την αγγίξει εκείνη αισθάνθηκε σαν να την έσπρωξε στον τοίχο όπως είχε γίνει τόσα χρόνια πριν. Εκείνη τον είχε τσαντίσει με τον ίδιο τρόπο. Έμμεσα τον είχε αποκαλέσει δειλό. Υπάρχει ένα είδος έλλειψης κατανόησης που συνδέεται πάντα με την ηθική λογοκρισία. Αυτή ήταν η δική της.»

Η Μαρτίνα, που δεν γεννήθηκε σε αυτή την οικογένεια είναι το μόνο παιδί που μπορεί να διακρίνει ότι κάτι δεν πάει καλά. Τα υπόλοιπα παιδιά είναι εντελώς μπλεγμένα στο νοητό δίχτυ που τυλίγει την οικογένεια. Οι μετέπειτα ιστορίες τους δείχνουν σε κάποιες περιπτώσεις την επανάληψη αυτής της πατέντας και σε άλλες την κάθετη απόρριψη της όμως όχι πάντα με τα καλύτερα αποτελέσματα.

Είμαστε αυτοί που θέλουμε αλλά και αυτοί που δεν θέλουμε. Δεν θα έπρεπε να είναι τόσο δύσκολο να γίνει αυτό κατανοητό.

«Η Μαρτίνα βλεφαρίζοντας γρήγορα, χαμογέλασε φοβισμένη.

-Συγνώμη – είπε.
-Συγνώμη για ποιο πράγμα;
Χωρίς να ξέρει γιατί, ήταν σίγουρη: χρειαζόταν τη συγχώρεση του, παρόλο που δεν καταλάβαινε για ποιο λάθος ή απρέπεια της.

Ο Πατέρας πρέπει να τη λυπήθηκε βλέποντας την τόσο στεναχωρημένη. Ξεστάυρωσε τα χέρια, την πλησίασε και περίμενε η μικρή, από μόνη της, και όπως ήταν φυσικό, να τον αγκαλιάσει.»

 

______________________________

Σημείωση: Μετέφρασα τα αποσπάσματα από τα ισπανικά (επειδή δεν έχω το ελληνικό αντίτυπο) με όσο καλύτερο τρόπο μπορούσα , πολύ πιθανόν να μην αντικατροπτίζουν το ύφος της συγγραφέως.

Leonardo Padura - Personas Decentes

«Μας αξίζουν διακοπές από κάθε τι άσχημο, κακό, γαμημένο,  διαστροφικό, από τη στεναχώρια που μας κυνηγάει, την πραγματικότητα αυτού που δεν υπάρχει, από αυτό που τέλειωσε, από αυτό που δεν σε περιλαμβάνει. Τι ιστορία και η δική μας, μαλάκα, κοίτα πως μας έχουν γαμήσει! Ε λοιπόν, σήμερα, ακριβώς αυτή τη στιγμή, μας αξίζει να είμαστε ευτυχισμένοι.»

Σε αναμονή της μετάφρασης του τελευταίου βιβλίου του Παδούρα "Personas Decentes" από τον Κώστα Αθανασίου, τον Έλληνα μεταφραστή του, γράφω λίγα λόγια για την δική μου εντύπωση, διαβάζοντας το βιβλίο στα ισπανικά.

Μετά το «Σαν σκόνη στον άνεμο», ο Παδούρα, βγάζει από το συρτάρι τον αγαπημένο μας ντετέκτιβ και πρώην αστυνομικό, Μάριο Κόντε. Πρωταγωνιστής στα περισσότερα βιβλία του Παδούρα, ο Κόντε αποτελεί μια πολύ πετυχημένη φιγούρα, αγαπητή στο αναγνωστικό κοινό.  Αγαπητός, αν και πρώην αστυνομικός σε μια χώρα που δεν φημίζεται για την καλοσύνη και την ακεραιότητα της αστυνομίας της, όπως άλλωστε και οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής , ο Κόντε, είναι κάτι παραπάνω από αυτό που χαρακτηρίζει το επάγγελμα του. Κατέχει την ευαισθησία και την καλλιέργεια που διαχωρίζει έναν Σέρλοκ Χόλμς από έναν σερίφη της Δύσης συνδυάζοντας με αυτή μια αξιοθαύμαστη και γεμάτη ενσυναίσθηση ψυχοσύνθεση. 

Πολύ χάρηκα όταν τον ξανασυνάντησα στο τελευταίο βιβλίο του Παδούρα, λίγο πιο γερασμένο αλλά ακόμα αρκετά ακμαίο ώστε να μην μπορεί να αντισταθεί στα καλέσματα της Ταμάρα, της συντρόφου του που ενώ κρατά έναν περιθωριακό ρόλο στα αστυνομικά του Παδούρα, υπάρχει ως κινητήρια δύναμη και ως αχίλλειος πτέρνα του βασικού του ήρωα.

Το “Personas decentes” είναι ένα πολύ καλογραμμένο αστυνομικό μυθιστόρημα, το οποίο μεταφέρει τον αναγνώστη σε μια Κούβα που αρχίζει να βγαίνει από το κουβούκλιο της και να εκτίθεται στον καπιταλιστικό κόσμο της Βόρειας Αμερικής. Στο βιβλίο αυτό ο Παδούρα μας περιγράφει μια χώρα που έχοντας υποφέρει από την επιβολή μια κρατικής ιδεολογικής ορθότητας και από έναν ασφυκτικό εγκλεισμό, νομίζει τώρα ότι ένα άνοιγμα προς τον «απαγορευμένο» βορρά θα φέρει τέλος σε όλα τα δεινά. Η Κούβα που βλέπουμε σε αυτό το βιβλίο, είναι μια Κούβα σε έκσταση. Μια κοινωνία που βρίσκεται σε ένα ατελείωτο πάρτι, μαγεμένη από την επίσκεψη του Αμερικανού πρόεδρου Ομπάμα, μαγεμένη από τον ερχομό ροκ συγκροτημάτων, τη μουσική των οποίων οι κουβανοί πριν από κάποια χρόνια δεν μπορούσαν ούτε να σιγομουρμουρίσουν χωρίς να κοιτάξουν τριγύρω τους με φόβο. Μια χώρα που έχει αρχίσει να αποζητά τη σωτηρία από αυτούς που της επέβαλαν την πείνα. Ένας λαός που έχοντας ζήσει εκτός από την φτώχια, την ιδεολογική ανελευθερία, απευθύνεται για τη σωτηρία του σε όποιον δείχνει να μπορεί να τον τραβήξει πέρα από όλα αυτά. Η επιθυμητή, μαγική Δύση των Beatles και των Rolling stones αυτή τη στιγμή μοιάζει με έναν σωτήρα. Μήπως όμως τελικά η Δύση δεν μπορεί να παραδώσει όλα αυτά που ονειρεύεται ένας μέσος Κουβανός; 

Ο Κόντε φοβάται αυτήν την ασυγκράτητη έκφραση χαράς του λαού. Είναι επιφυλακτικός και ακολουθεί πάντοτε το ένστικτο του, το οποίο όπως τον βοηθάει στη λύση πολλών αστυνομικών υποθέσεων, έτσι και τώρα, τον οδηγεί σε μια σωστή εκτίμηση της κοινωνικής κατάστασης. Μπορεί το βάρος του κουμμουνισμού να τσάκισε την ατομική ελευθερία των πολιτών, αλλά και μια στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών στην πολιτική της χώρας δεν θα φέρει τη λύτρωση. Ο Παδούρα μέσα από τα μυθιστορήματα του που μυρίζουν Κούβα, κάνει και την πολιτική του δήλωση. Όχι αυτήν τη δήλωση που θα ήθελε η δύση αλλά ούτε αυτή που θα ικανοποιούσε το καθεστώς της χώρας του. Βλέπει τις αδικίες, έχει ζήσει την καταπίεση, βλέπει τη φτώχια της χώρας του και βλέπει και τη φτώχια στα καπιταλιστικά καθεστώτα. Περιγράφει. Και νομίζω ότι δεν του αρέσει καμία από τις δύο καταστάσεις.

Όταν μπήκε στο μπαρ Γλυκιά Ζωή, ήδη ο Μανόλο τον περίμενε, ακουμπισμένος στη γωνία της μπάρας που προοριζόταν για τον Κόντε. Μπροστά στον ντυμένο με πολιτικά αστυνομικό, ίδρωνε μια μπύρα μέσα σε ένα κρυστάλλινο ποτήρι.

-Έχω ένα τέταρτο που σε περιμένω- τον επίπληξε ο πρώην συνάδερφος του.

-Μη γκρινιάζεις Μανόλο, μέχρι και μπύρα πήρες. Θυμάσαι την εποχή που για πιείς μια lager έπρεπε να πας σε παράνομο μπαρ;

-Το θυμάμαι… όπως θυμάμαι και τη φασαρία που έκανες σε ένα από αυτά.

-Κοίτα, έχουμε περάσει αρκετά περίεργες καταστάσεις στη μικρή μας χώρα… παρεμπιπτόντως, εσύ δεν είσαι που δεν έπινες ποτέ;

-Είναι που με κάλεσε ο Yoyi… ξέρεις πόσο κοστίζει εδώ μια μπύρα;

-Τρία δολάρια

-Εβδομήντα πέντε κουβανέζικα πέσος… περισσότερο από όσο πληρώνομαι για δύο μέρες δουλειάς.. και στους αστυνομικούς δεν έχουν κάνει καμία αύξηση.

-Αυτός είναι ο πραγματικός κόσμος σήμερα, σύντροφε-είπε ο Κόντε φιλοσοφώντας και ο Μανόλο αντέδρασε.

-Λοιπόν αυτός ο κόσμος είναι γαμημένος… Κοίτα όλους αυτούς-έδειξε προς το σαλόνι, αρκετά γεμάτο ήδη αλλά όχι όσο θα γέμιζε μετά τις έντεκα το βράδυ. -. Δεν ξέρω πως, αλλά πάντως ζουν καλύτερα από ότι εγώ.

Στο «Personas Decentes» ο Παδούρα για άλλη μια φορά εναλλάσσει δύο διαφορετικές περιόδους αφήγησης, μία που αναφέρεται στο παρόν, με ήρωα τον Μάριο Κόντε και κέντρο της ιστορίας τη βάρβαρη δολοφονία ενός πρώην κυβερνητικού παράγοντα και μια άλλη που αναφέρεται στις αρχές του προηγούμενου αιώνα με ήρωα έναν αστυνομικό που ερευνά τις δολοφονίες δύο εκδιδόμενων γυναικών. Οι αφηγήσεις αυτές ενώ αρχικά φαίνεται απλώς να συνδέονται μέσω της παρόμοιας θεματολογίας τους, καταλήγουν προς το τέλος να εγκιβωτιστούν ή μία μέσα στην άλλη ολοκληρώνοντας την εικόνα και φέρνοντας τον ένοχο στα χέρια του Μάριο Κόντε.

Ο Παδούρα σε όλα του τα βιβλία, κάνει πολλές αναφορές στην τέχνη, πάντα με αναδρομές στο παρελθόν και στην ιστορία. Πίνακες που εξαφανίζονται, αντικείμενα με αρχαιολογική αξία, εβραίοι, διώξεις και ναζί έχουν τον ρόλο τους στα περισσότερα του έργα. Μας έχει συνηθίσει σε παγκόσμια πνευματικά ταξίδια, με κέντρο πάντα της αφήγησης, την Κούβα. Ενός νησιού που σαν ένας ευάλωτος έφηβος, ανοίγεται στον κόσμο γυμνό με κίνδυνο να θυματοποιηθεί αλλά και με όλες τις δυνατότητες σε αναμονή.

Επιδέξιος χειριστής του λόγου, ο Παδούρα για άλλη μια φορά μας έδωσε ένα ωραίο βιβλίο από αυτά που δεν αφήνεις εύκολα από τα χέρια σου. Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα εμποτισμένο με τον αέρα και την ιστορία της Κούβας και συγχρόνως μια κοινωνική μαρτυρία. 

«Ο Κόντε θυμήθηκε ότι κάνα δύο χρόνια πριν, βρισκόμενος σε ένα κοντινό κτήριο, είχε τη δυνατότητα να δει τα όρια του νησιού περίπου από την ίδια γωνία. Και θυμήθηκε ότι εκείνη τη στιγμή, η απόδειξη του εγκλεισμού τους τον είχε πονέσει. Τώρα αντιθέτως, ένιωθε αγωνία, παρά την προσπάθεια του νησιού να ανοίξει τις πόρτες του, παρόλο που εκείνος υποψιαζόταν, ότι στην πραγματικότητα, όλο αυτό ήταν για άλλη μια φορά, μια παραίσθηση, σαν το όνειρο του Καλντερόν»

______________________________

Σημείωση: Μετέφρασα τα αποσπάσματα από τα ισπανικά (λόγω του ότι δεν υπάρχει ακόμα η ελληνική μετάφραση) με όσο καλύτερο τρόπο μπορούσα , πολύ πιθανόν να μην αντικατροπτίζουν το ύφος του συγγραφέα. 

Tatiana Tibuleac - Το καλοκαίρι που η μητέρα μου είχε μάτια πράσινα (El verano en que mi madre tuvo los ojos verdes)

Γνώρισα τη Marion Ochoa de Eribe, τη μεταφράστρια της ισπανικής έκδοσης του βιβλίου για το οποίο γράφω εδώ, την εβδομάδα που πέθανε η μητέρα μου από καρκίνο. Η Marion, φίλη ενός καλού φίλου, είχε έρθει μαζί του στην Ελλάδα. Λίγους μήνες μετά μου έστειλε το βιβλίο αυτό μαζί με τη φίλη και συν- ταξιδιώτρια της, την Begoña.

Πολλές φορές είναι σαν η μοίρα να μας παίζει παιχνίδια. Διαβάζοντας το οπισθόφυλλο άρχισα να καταλαβαίνω ότι το βιβλίο περιέγραφε τη σχέση ενός εφήβου με την καρκινοπαθή και χωρίς ελπίδα επιβίωσης μητέρα του. Και όπως οι πεταλούδες της νύχτας γυρνάνε το καλοκαίρι γύρω από την αναμμένη, στο μπαλκόνι, λάμπα, έτσι και εγώ εισπνέοντας πρώτα την εγκλωβισμένη στο κουτί του ταχυδρομείου μυρωδιά του χαρτιού, χάιδεψα την πρώτη σελίδα και ξεκίνησα το διάβασμα.

Το τέλος του έτους πλησίαζε και ο φόβος μιας χριστουγεννιάτικης γιορτής χωρίς τη μητέρα μου με έκανε να θέλω να κρυφτώ σε μια τρύπα. Αφού αυτό δεν ήταν δυνατό η δεύτερη καλύτερη λύση ήταν να ξορκίσω το κακό αντιμετωπίζοντας το.

Ο Aleksy, ο ήρωας του βιβλίου της Tibuleac μεγαλώνει σε μια εντελώς δυσλειτουργική οικογένεια. Ο πατέρας μέθυσος και αδιάφορος φεύγει με μια πολύ μικρότερη σε ηλικία γυναίκα, η μικρή κόρη πεθαίνει ξαφνικά αφήνοντας τη μητέρα συντετριμμένη και ο Aleksy βρίσκεται μόνος έχοντας χάσει μαζί με την αδερφή του και τη μητέρα του.

Το βιβλίο ξεκινάει με την αποφοίτηση του Aleksy από το σχολείο. Τελευταία μέρα και οι γονείς έχουν πάει να μαζέψουν τα παιδιά τους. Τον Aleksy τον περιμένει η μητέρα του. Καταλαβαίνουμε ότι το σχολείο αυτό δεν είναι ένα σχολείο σαν όλα τα άλλα, αλλά ένα σχολείο για παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς. Ο Aleksy είναι ένας επιθετικός έφηβος. Το παιδί που έβλεπε τη μητέρα του να παραιτείται από τα πάντα μετά τον θάνατο της αδερφής του, θέλει να βαρέσει όλον τον κόσμο.

Στις 250 σελίδες του βιβλίου η Tibuleac θα περιγράψει το καλοκαίρι που θα περάσει ο Aleksy με τη άρρωστη μητέρα του. Ο επικείμενος θάνατος και η απομόνωση της εξοχής της Γαλλίας, μέρος το οποίο διάλεξε η μητέρα για τελευταίο καταφύγιο, θα τους φέρουν πιο κοντά και θα γκρεμίσουν κάποιους από τους τοίχους που είχαν χτιστεί γύρω από τις καρδιές μάνας και γιου.

Η μητέρα με το άσπρο δέρμα και το στρουμπουλό παρουσιαστικό μικραίνει μέρα με τη μέρα μπροστά στα μάτια του Aleksy. Η σάρκα που τόσο μισεί ο Aleksy τρώγεται από την ασθένεια. Όσο η μητέρα του εξαφανίζεται, τόσο σβήνει και ο θυμός του απέναντι της.

Η απειλή του τέλους δεν αφήνει περιθώρια μνησικακίας. Ξέρουν και οι δύο ότι όλα πρέπει να συγχωρεθούν.

Η φωνή του Aleksy, που είναι και ο αφηγητής έχει μια σκληρότητα που κάνει τον αναγνώστη να διακρίνει ακόμα πιο έντονα την τραγικότητα των καταστάσεων. Είναι η φωνή ενός κακοποιημένου ψυχολογικά παιδιού που παλεύει να τα βγάλει πέρα με τον έξω κόσμο. Μου φέρνει στο μυαλό τον ήρωα του Σάλιντζερ τον Χόλντεν Κόλφιλντ, το σκληρό αντράκι που  πίσω από το προσωπείο κρύβει ένα ευαίσθητο αγόρι.

Η Tibuleac δημιουργεί ένα βιβλίο βαθιά λυρικό, για τον θάνατο, τη ζωή και τις ανθρώπινες σχέσεις. Η παρακολούθηση της πορείας της ασθένειας της μητέρας είναι ανατριχιαστική για κάποιον που έχει ζήσει κάτι αντίστοιχο. Ο τρόπος γραφής της είναι καθηλωτικός. Κάθε πρόταση κουβαλάει ένα ασήκωτο βάρος  και όμως μέσα από τις σελίδες της ξεπηδάει μαζί με τον θάνατο η χαρά της ζωής, Μέσα από το χωρίο της Γαλλίας ξεπηδάνε τα ηλιοτρόπια, μέσα από τον Aleksy ξεπηδάνε οι ζωγραφιές, μέσα από τη μητέρα ξεπηδάει η δύναμη.

Αυτό το βιβλίο με έκανε και έκλαψα. Μετά όμως με έκανε και θυμήθηκα τη δύναμη της δικής μου μητέρας. Την αναμονή του τέλους. Το ότι ζήσαμε την κάθε στιγμή σαν να ήταν η τελευταία.

«Σιωπούσαμε και οι δύο σχεδόν ουρλιάζοντας, και η δική μας σιωπή ήταν πιο βαριά από οποιονδήποτε θόρυβο. Ήξερε ότι αυτό που θα συνέβαινε στο πέρασμα της ημέρας ή αυτού του καλοκαιριού, θα διαρκούσε για πάντα.» 

Δεν ξέρω αν φταίει η χρονική σύμπτωση της ανάγνωσης του με την πρόσφατη δική μου απώλεια, που με έκανε να αγαπήσω τόσο αυτό το βιβλίο.Νομίζω πως όχι. Είναι ένα βιβλίο αξιολάτρευτο.

Η Tatiana Tibuleac (Ρουμανία-Μολδαβία) έχει εκδώσει μία συλλογή διηγημάτων και δύο μυθιστορήματα στα Ρουμάνικα. Το συγκεκριμένο για το οποίο γράφω, έχει μεταφραστεί στα Ισπανικά και στα Γαλλικά. Ευελπιστώ κάποια στιγμή να μεταφραστεί και στα ελληνικά.

«Μου είπε ήρεμα ότι ο καρκίνος δεν αφήνει εξωτερικά σημάδια. Ότι όλα συμβαίνουν μέσα στο σώμα, η ασχήμια, η απελπισία και ο φόβος. Ότι την ώρα του θανάτου οι καρκινοπαθείς πεθαίνουν πιο όμορφοι από ποτέ. Όπως εκείνη» 

 

 

Annie Ernaux - Αναμνήσεις ενός κοριτσιού

Αγόρασα το βιβλίο της Ernaux με τίτλο «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» στα πλαίσια της απαιτούμενης ανάγνωσης για ένα εργαστήριο που παρακολουθώ. Φυσικά και είχα ακούσει πολλά για τη συγγραφέα, αφού φέτος έλαβε το Νόμπελ λογοτεχνίας, ένα γεγονός που όπως συμβαίνει συνήθως, ακολουθήθηκε τόσο από επαίνους όσο και από επικρίσεις.

Ξεκίνησα να το διαβάζω με την επιφύλαξη που έχω συνήθως για τα βιβλία που μπορούν να οριστούν ως autofiction. Ένα τέτοιο βιβλίο πολλές φορές αποκτά αξία για τον αναγνώστη αποκλειστικά και μόνο μέσα από την ιστορία που αφηγείται, ακόμα και αν στερείται ολοκληρωτικά οποιαδήποτε λογοτεχνική αξία. Η δύναμη της ιστορίας, ειδικά όταν αφορά γεγονότα που συνδέονται με ψυχολογικές καταστάσεις κοινές μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη, μπορεί να καταφέρει να παρασύρει τον τελευταίο σε συναισθηματικές αντιδράσεις που κακώς ερμηνεύονται ως αποτέλεσμα της λογοτεχνικής μαεστρίας του πρώτου. Η ομορφιά της λογοτεχνίας δεν μετριέται με το ποσοστό ταύτισης του αναγνώστη με τον ήρωα της διηγούμενης ιστορίας αλλά είναι αποτέλεσμα μιας σύνδεσης που δημιουργείται ανάμεσα στο κείμενο και τον αναγνώστη, η οποία υπερβαίνει όποια λογική εξήγηση.

Γι αυτό ακριβώς θεωρώ ότι ο χαρακτηρισμός autofiction για το συγκεκριμένο βιβλίο της Ernaux το αδικεί. Η ιστορία που αφηγείται η συγγραφέας έχει αυτόνομη υπόσταση, είναι μια ιστορία που δεν «δυναμώνει» επειδή ο αναγνώστης ξέρει ότι αυτό που διαβάζει είναι ένα πραγματικό γεγονός, ένας πραγματικός βίος από έναν πραγματικό άνθρωπο αλλά στέκεται μόνη της ως μια ιστορία που έχει γραφτεί «λογοτεχνικά», παράγοντας νόημα και αισθητική απόλαυση.

Η Ernaux είναι η αφηγήτρια αλλά και το αντικείμενο της αφήγησης. Η τωρινή συγγραφέας αφηγείται την ιστορία ενός κοριτσιού για το οποίο μιλάει σε τρίτο πρόσωπο, ένα κορίτσι για το οποίο γνωρίζει τα πάντα αλλά δυσκολεύεται να αποδεχτεί ως το «εγώ» αφού είναι ένα κορίτσι το οποίο έχει τόσο λίγα κοινά με εκείνη. Μιλάει για εκείνη «με τον τρόπο των ανθρώπων που ακούμε να μιλούν για εμάς πίσω από μια πόρτα, λέγοντας «αυτή» ή «αυτός» και κείνη ακριβώς τη στιγμή έχουμε την εντύπωση ότι πεθαίνουμε».

Η Ernaux παίζει με έναν χρόνο μη γραμμικό, αλλά πολυεπίπεδο  στον οποίο μπαινοβγαίνει μέσω της προσπάθειας της να τον αποτυπώσει συγγραφικά. Μια Ανί Ε. που γράφει για την Ανί Ντ. Μια σχιζοφρενική συγγραφή, μια προσπάθεια εξορκισμού του κακού μέσω της αποκάλυψης του.

«Όσο προχωράω, η λιτότητα της αφήγησης που είχε εναποτεθεί στη μνήμη μου εξαφανίζεται. Το να φτάσω μέχρι το τέλος του 1958, σημαίνει ότι αποδέχομαι την κατεδάφιση όλων των ερμηνειών που είχα συσσωρεύσει με τα χρόνια. Ότι δεν παρασιωπώ. Δεν πρόκειται για τη δόμηση ενός μυθοπλαστικού χαρακτήρα, αλλά για την αποδόμηση του κοριτσιού που υπήρξα.» 

Ο προβληματισμός «είμαι εγώ αυτή;» χρωματίζει όλες τις σελίδες του βιβλίου. Και όπως ο αφηγητής στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Μαρσέλ Προυστ, συνειδητοποιεί την ύπαρξη ενός κρυμμένου, διαχρονικού εγώ μέσα του, το οποίο ανά πάσα στιγμή με το κατάλληλο ερέθισμα μπορεί να βγει στην επιφάνεια, όχι ως ανάμνηση αλλά ως πραγματικότητα, έτσι και η Ανί συνειδητοποιεί ότι αυτό το κορίτσι δεν είναι μια απλή ανάμνηση αλλά μια κινητήρια πραγματικότητα.

«Όμως αρκεί ένας κρότος, μια μυρωδιά που έχουμε ήδη ακούσει ή άλλοτε οσφρανθεί να επανεμφανιστούν στο παρόν αλλά και ταυτόχρονα και στο παρελθόν, υπαρκτοί χωρίς να είναι επίκαιροι, ιδεατοί χωρίς να είναι αφηρημένοι, και τότε η μόνιμη και συνήθως κρυμμένη ουσία των πραγμάτων αμέσως απελευθερώνεται, και το αληθινό μας εγώ που συχνά για χρόνια έμοιαζε νεκρό αλλά δεν ήταν εντελώς, αφυπνίζεται, εμψυχώνεται με την ουράνια τροφή που του προσφέρεται.»(Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο-Μαρσέλ Προυστ)

« Εκείνο το κορίτσι του 58 που, απ’ την απόσταση των πενήντα χρόνων, είναι σε θέση να ξαναβγαίνει στην επιφάνεια και να προκαλεί μια εσωτερική κατάρρευση, έχει λοιπόν μια κρυφή, ακατάβλητη παρουσία μέσα μου. Αν το πραγματικό είναι αυτό που δρα, παράγει αποτέλεσμα, σύμφωνα με τον ορισμό του λεξικού, εκείνο το κορίτσι δεν είναι εγώ, είναι όμως πραγματικό μέσα μου-ένα είδος πραγματικής παρουσίας.» 

Αυτή όμως η «πραγματική παρουσία» αποκτά άλλη σημασία στον κόσμο του σήμερα. Η Ανί πριν το metoo με την Ανί του σήμερα δεν είναι το ίδιο κορίτσι. Μία πράξη ντροπής για κάποιον αποκτά ένα εντελώς διαφορετικό νόημα στο ηθικό πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας. Ο ομαδάρχης, αρραβωνιασμένος και έτοιμος να παντρευτεί, επιβάλει τη σεξουαλικότητα του πάνω σε ένα νεαρό κορίτσι και η πράξη αυτή φέρνει χλευασμό και αποδοκιμασία, όχι σε εκείνον αλλά στο νεαρό κορίτσι που χαρακτηρίζεται ως «ολίγον πουτάνα», και που «λιθοβολείται» ηθικά ακόμα περισσότερο επειδή κάνει το λάθος να τον ερωτευτεί. Καταστάσεις που τώρα θα ερμηνεύονταν εντελώς διαφορετικά καθορίζουν το κορίτσι και τη μελλοντική γυναίκα που αυτή τη στιγμή αναρωτιέται «ήμουν αυτό το κορίτσι εγώ»;

Η Ernaux αφηγείται την ιστορία ενός κοριτσιού που αν υπήρχε σήμερα θα ήταν ένα άλλο κορίτσι. Την αφηγείται γιατί την ξέρει καλύτερα από τον καθένα, είναι η μόνη που μπορεί να την κρίνει. Όλα όσα έχουν συμβεί αποκτούν νόημα και καθοδηγούν την επόμενη πραγματικότητα. Συγχρόνως, όλα όσα έχουν συμβεί σε εκείνο το κορίτσι δεν έχουν νόημα στο σήμερα. Η Ανί είναι και οι δύο της εαυτοί, και το γεγονός ότι όλα χάνουν το νόημα τους σαν να μην υπήρχαν, επικυρώνεται με την ύπαρξη του παρθενικού υμένα στη «μετά» ζωή της ηρωίδας. Εκεί που θα αρχίσει να ενώνεται το κορίτσι του «αυτή» με τη γυναίκα του «εγώ».

Το Αναμνήσεις ενός κοριτσιού περιγράφει μια ενηλικίωση, ακουμπάει την τρυφερή ηλικία της νιότης καθώς αυτή σκληραίνει και μεταμορφώνεται. Η ματιά της αφηγήτριας καταγράφει καταστάσεις που η χρονική απόσταση λειαίνει. Το κορίτσι που μεγάλωσε έμαθε να προσέχει, θα είναι όμως πάντα και το κορίτσι που χλευάστηκε σε έναν διάδρομο σε μια κατασκήνωση, επειδή ήταν κορίτσι.

Η φωνή της Σιμόν ντε Μποβουάρ θα δώσει νόημα στη ντροπή της Ανί. «Πιστεύω πως [η γυναίκα] έχει τη δύναμη να επιλέξει ανάμεσα στη διεκδίκηση της υπερβατικότητα της και στην αλλοτρίωση της ως αντικειμένου». (Το δεύτερο φύλο). Το κορίτσι πρέπει να αποτινάξει μια ντροπή που δεν είναι δική της. Η ντροπή σωματοποιείται με την αμηνόρροια και τις διατροφικές διαταραχές. Η φωνή της Σιμόν έρχεται αργά στη ζωή της.

«Ένα πράγμα βιωμένο σ’έναν κόσμο που υπήρχε πριν από το 1968,και καταδικασμένο απ’τους κανόνες αυτού του κόσμου, δεν μπορεί ν’αλλάξει ριζικά, ν’αλλάξει νόημα σ’έναν διαφορετικό κόσμο. Απομένει ένα ξεχωριστό σεξουαλικό γεγονός, του οποίου η ντροπή εξακολουθεί να είναι αδιάλυτη μες στα δόγματα του νέου αιώνα.»

Ένα βιβλίο για πολλές αναγνώσεις, με την ικανότητα να αγγίζει εμάς αλλά και τους προηγούμενους εαυτούς μας. Εμένα με άγγιξε βαθειά. Με έβαλε να ψάξω το δικό μου κορίτσι, όχι του 1958 αλλά του 1988 και να αναρωτηθώ αν του έδωσα ποτέ την ευκαιρία να πει την ιστορία του.

Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη

Εκδ: Μεταίχμιο

Λεονάρδο Παδούρα - Σαν σκόνη στον άνεμο

Τον Λεονάρντο Παδούρα τον γνώρισα τυχαία, όταν πριν από χρόνια αγόρασα ένα βιβλίο του στο πρωτότυπο, σε μια προσπάθεια να διατηρήσω και να βελτιώσω την ικανότητα μου να διαβάζω στα ισπανικά. Το βιβλίο ήταν το Pasado Perfecto (Havana Blue στα αγγλικά - δεν νομίζω ότι έχει εκδοθεί στα ελληνικά) που αποτελεί το πρώτο βιβλίο μιας σειράς με πρωταγωνιστή τον αστυνομικό Μάριο Κόντε. Το διάβασα ευχάριστα και το άφησα για χρόνια να ξεκουράζεται σε ένα ράφι της βιβλιοθήκης μου.

Τον ξαναθυμήθηκα αρκετά χρόνια μετά, όταν έπεσε στα χέρια μου, σε ελληνική μετάφραση αυτή τη φορά, ένα άλλο βιβλίο του, αρκετά διαφορετικό από το πρώτο που είχα διαβάσει, με ελληνικό τίτλο «Οι αιρετικοί» , ένα αξιόλογο ανάγνωσμα από αυτά που σε κάνουν να αναζητήσεις επιπλέον στοιχεία για τον συγγραφέα τους.

Από τότε συνάντησα πολλές φορές το όνομα του σε λογοτεχνικές αναφορές και παρακολουθούσα την ανοδική του πορεία. Και ενώ το βιβλίο του «Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά» με κεντρικό θέμα τη διαφυγή του Τρότσκυ στην Κούβα και τη δολοφονία του εκεί, είναι εδώ και πολύ καιρό στη λίστα των «προς ανάγνωση» βιβλίων μου η αναβλητικότητα μου, ή η περιέργεια για το νέο του βιβλίο, με έκανε να δώσω προτεραιότητα στην ανάγνωση τού «Σαν σκόνη στον Άνεμο» που κυκλοφόρησε το 2020 στα ισπανικά και εκδόθηκε φέτος και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Στο βιβλίο του αυτό ο Παδούρα, διηγείται την ιστορία μια παρέας που ενηλικιώνεται στην Αβάνα της Κούβας τέλος του ’70, αρχές του ’80, μια παρέα φοιτητών και μελλοντικών μεταναστών, που έχοντας ως κέντρο ένα παλιό αρχοντικό που λειτουργεί ως πόλος έλξης των μελών, συναντιούνται τις περισσότερες φορές για να γιορτάσουν, με σημαντικές ή ασήμαντες αφορμές, την ύπαρξη τους. Μαζί με την φθορά που θα φέρει η οικονομική ανέχεια στην Κούβα, παρακολουθούμε και τη φθορά της παρέας των φοιτητών, των ιδανικών τους, της πίστης τους στο σύστημα αλλά και της εμπιστοσύνη του ενός για τον άλλο.

Θυμίζοντας μας το βιβλίο της Αγκάθα Κρίστη, Δέκα μικροί Νέγροι, η παρέα θα αποδεκατιστεί καθώς ο ένας μετά τον άλλον θα αποφασίσουν να κάνουν το πέρασμα στη Δύση ακόμα και αν αυτό τους καταδικάζει σε ισόβιο αποκλεισμό από τη χώρα που τους γέννησε και από ό,τι έχουν αγαπήσει σε αυτήν.

Ενώ όμως οι φίλοι διασκορπίζονται σε Ευρώπη και Αμερική το κέντρο της αφήγησης παραμένει η Κούβα και το σπίτι στο Fontanar. Καμία ιστορία δεν αυτονομείται απόλυτα. Όλες καθορίζονται από την εκκίνηση τους στην σχεδόν μαγική Αβάνα.

Ο Παδούρα, χρησιμοποιώντας τα εφόδια που του παρέχει η προηγούμενη ενασχόληση του με το νουάρ μυθιστόρημα, ντύνει την ιστορία του με μια αίσθηση μυστηρίου, καλύπτοντας την με τα γκρίζα χρώματα στα οποία μας είχε συνηθίσει στα βιβλία που πρωταγωνιστεί ο ήρωας των πρώτων βιβλίων του, ο αστυνομικός Μάριο Κόντε.

Η αφήγηση ακολουθεί τη γνωστή πλέον πατέντα της χρονικής ανακολουθίας, την οποία ο Παδούρα χειρίζεται άψογα, σε σημείο που στον αναγνώστη φαίνεται σαν η μόνη δυνατή επιλογή και απαιτώντας από αυτόν μηδενική προσπάθεια προσαρμογής.

Οι σχεδόν 700 σελίδες (στην ισπανική έκδοση) δεν κουράζουν τον αναγνώστη, αφού ο τρόπος που εξελίσσονται οι ιστορίες, η καθεμία χωριστά αλλά και όλες μαζί, δημιουργούν το απαραίτητο κίνητρο στον αναγνώστη για να διαβάσει και την επόμενη σελίδα, δημιουργώντας του προσδοκίες, απορίες και την ελπίδα ότι στο τέλος όλα θα κυλίσουν καλά.

Ο Λεονάρντο Παδούρα, πάρα τη δυνατότητα που του παρέχει η μεγάλη απήχηση που έχουν τα βιβλία του σε Αμερική και Ευρώπη, δεν άφησε τη χώρα του για να κυνηγήσει μια ζωή με περισσότερες ανέσεις. Συνεχίζει να μένει και να εργάζεται στη Κούβα. Γι’ αυτό θεωρώ ότι είναι ο κατάλληλος για να γράψει για αυτήν την κουβανέζικη παρέα, από την οποία όλοι φεύγουν ενώ θέλουν να μείνουν, στην οποία ανήκουν χωρίς όμως να θέλουν να τη σκέφτονται, και η οποία τους θυμίζει τη χώρα τους που ενώ τους πληγώνει δεν μπορούν να σταματήσουν να αγαπούν. Ο Παδούρα γράφει για την Κούβα και μέσα στις γραμμές του βλέπουμε τη νοσταλγία ενός ονείρου, την επιθυμία γι’ αυτό που δεν έγινε. Οι φίλοι έφυγαν, ο καθένας κυνηγώντας κάτι που δεν θα βρει ακριβώς όπως το θέλει. Η ζωή δεν είναι άσπρη ή μαύρη και ο παράδεισος, στην αναζήτηση του οποίου έχει καταδικαστεί ο άνθρωπος να αναλώνεται, φαίνεται μάλλον να μην υπάρχει.

 

Δρόσος Δημήτρης - Κατά τη διάρκεια της παράστασης ακούγονται πυροβολισμοί

Πρωτοεμφανιζόμενος μεν στον χώρο του βιβλίου αλλά με μακρά πορεία σε άλλους τομείς όπως η υποκριτική τέχνη και η δημοσιογραφία, ο Δρόσος με το βιβλίο του «Κατά τη διάρκεια της παράστασης ακούγονται πυροβολισμοί» μας προσφέρει ένα διαφορετικό ανάγνωσμα, ελαφρύ αλλά και με βάθος, ευχάριστο αλλά και προς προβληματισμό. Ένα βιβλίο αστυνομικό, θεατρικό, υπαρξιακό, κοινωνικό και κωμικό συγχρόνως. 

Η αστυνομική πλοκή του, φέρει πάνω της ένα άλλο βιβλίο, μια κοινωνική κριτική, μια θεατρική παράσταση και σίγουρα μια ιδιαίτερη λογοτεχνική κατάθεση. 

Ο Δρόσος παίζει με τη γλώσσα με μια ευχέρεια που ξαφνιάζει τον ανυποψίαστο αναγνώστη. Οι λέξεις, επιλεγμένες προσεκτικά, σε πολλά σημεία με διπλό σημαινόμενο, ανοίγουν υποσυνείδητα μονοπάτια οδηγώντας το μυαλό σε ένα επιπλέον επίπεδο από αυτό που περιγράφει ο συγγραφέας. Δύσκολο και επικίνδυνο αυτό το παιχνίδι αλλά του Δρόσου "του βγαίνει" ακόμα και αν κάποιες φορές πλησιάζει -χωρίς όμως να αγγίζει- τα όρια της υπερβολής. 

Ο Δρόσος, ηθοποιός του θεάτρου, του κινηματογράφου αλλά και της τηλεόρασης, βρισκόμενος αυτή τη φορά από την μεριά του δημιουργού και όχι του ερμηνευτή, μεταφέρει τη σκηνή του θεάτρου στην καθημερινότητα της πόλης. Στήνει θεατρικές σκηνές μέσα στην πόλη και τους αμείλικτους θεσμούς της, μέσα στα σπίτια και τους χώρους ανάπαυσης και φυσικά μέσα στον αγαπημένο του χώρο, το ίδιο το θέατρο. 

Μέρος της ζωντάνιας που αποπνέει η γραφή σε αυτό το βιβλίο, οφείλεται στο κάλεσμα του συγγραφέα προς τα άψυχα αντικείμενα. Ένας τοίχος που παραδίνεται στο γκράφιτι, μια πόρτα που ανοίγει αυτόβουλα, δύο καφέδες που γίνονται μάρτυρες και κριτές μιας συζήτησης καθώς και το σπρέι και το κινητό ενός διωκόμενου που καθυστερούν ένα κυνηγητό προσπαθώντας να βοηθήσουν, δίνουν της αίσθηση ενός μαγικού σκηνικού μέσα στο οποίο μπορεί να συμβεί το οτιδήποτε.  

Οι σκηνές του βιβλίου εναλλάσσονται, φέρνοντας κοντά διαφορετικούς ανθρώπους, όλοι πραγματικοί, αληθινοί χαρακτήρες "της διπλανής μας πόρτας" κινούμενοι όμως μέσα σε μια πιραντελλική ατμόσφαιρα, που φαίνεται να χτίζεται από έναν πλακατζή αλλά και ανελέητο σκηνοθέτη της ζωής, με αποκορύφωμα την εξαφάνιση των ορίων ανάμεσα στην πραγματικότητα και το θέατρο.

Ο συγγραφέας, έχει αφουγκραστεί με παρατηρητικότητα αρπακτικού, τις μικρές λεπτομέρειες που κάνουν τους ήρωες του, αληθινούς. Μια φράση, η περιγραφή μιας κίνησης, ένα βλέμμα, ένας βήχας, ένας δισταγμός, ακόμα και οι  εσωτερικές σκέψεις των ηρώων τούς κάνουν να αναπνέουν, σαν το δημιούργημα ενός Πυγμαλίωνα.

Ο Δρόσος ως ένας ηθοποιός που έχει ενσαρκώσει διαφορετικούς χαρακτήρες, έχει αναγκαστεί να μάθει τι είναι αυτό που κάνει την κίνησή αυτόματη και φυσική, έχει προσπαθήσει να νιώσει τι νιώθουν οι ήρωές του και έχει κλάψει και γελάσει με ξένους πόνους και χαρές. Αυτή την εμπειρία τόσων χρόνων δείχνει να  χρησιμοποιεί, με μεγάλη επιτυχία στο βιβλίο του.

Ένα πτώμα και γύρω ένα γαϊτανάκι χαρακτήρων. Σαν να τους βλέπω με τα κουστούμια τους στη σκηνή αλλά και έξω από αυτήν. 

Ο συνταξιούχος, με τη ζωή μισή ή ολόκληρη, η πιθανή φιλενάδα, η γειτόνισσα, ο επαναστάτης και ο ασφαλίτης. 

Στήνουν , ξεστήνουν, υφαίνουν την πλοκή της ζωής την απρόβλεπτη αλλά και κυκλική συγχρόνως. Ένας κύκλος που περικλείει  την εκδίκηση, τον πόνο και τη λύτρωση.

Ένας πιθανός θάνατος που γίνεται γιορτή για τους παρευρισκομένους, μια πιθανή αυτοκτονία που ανοίγει έναν δρόμο, ένας βασανισμός με μουσική, η συνύπαρξη αυτού που βάφει με αυτόν που σβήνει, και μια χαρτόκολλα στο συρτάρι, μάρτυρας νοικοκυροσύνης και σταθερότητας μέσα σε όλον αυτόν τον παραλογισμό της ζωής. 

Και στο τέλος μετά από αυτή την ανανεωτική ανάγνωση, περιλαμβάνονται στο βιβλίο δύο διηγήματα του ίδιου συγγραφέα, στα οποία επιδεικνύει την ίδια μαεστρία, ξεσκονίζει το σκηνικό της αρχαίας Ελλάδας και με την πυκνή του γραφή προσφέρει στον αναγνώστη δυο μικρές ευχάριστες και περιεκτικές ιστορίες.

Σίγουρα ένα βιβλίο που δεν περνάει απαρατήρητο. Το συστήνω ανεπιφύλακτα.

Εκδ. Κέδρος

Σελίδες: 248

 

Αντιγόνη Κουράκου - Transfiguration

 

Η Αντιγόνη Κουράκου ξεκίνησε την καριέρα της ως συντηρήτρια έργων τέχνης, επάγγελμα το οποίο ασκεί έως και σήμερα. Οι σπουδές της την έφεραν σε επαφή με την κατασκευή ψηφιδωτού, τέχνη στην οποία εντρύφησε για κάποιο διάστημα μέχρι να την απορροφήσει σχεδόν αποκλειστικά η αγάπη της για τη φωτογραφία.

Στο βιβλίο της με τίτλο Transfiguration, που εκδόθηκε πρόσφατα από τον Νορβηγικό εκδοτικό οίκο βιβλίων τέχνης Skeleton Key Press, (με ιδρυτή τον  Russell Josli, τέως εκδότη του έντυπου περιοδικού φωτογραφίας Shots), εμφανίζεται μια αντιπροσωπευτική επιλογή από αρκετές φωτογραφίες του ώριμου έργου της Αντιγόνης.

Γυρνώντας τα φύλλα βλέπω ότι οι περισσότερες φωτογραφίες παίζουν με το σώμα. Το σώμα μέσα στον χώρο, το σώμα ως μέτρο, το σώμα μόνο του. Μέλη διαμελισμένα, μέλη μέσα στη φύση. Σώμα ολόκληρο, ως φόρμα, ως σκιά, ως αποτύπωμα. Οι φωτογραφίες που βλέπω εγώ, διηγούνται την ιστορία του σώματος μέσα στον κόσμο. Και κάθε φορά που τη διαβάζω, η ιστορία είναι διαφορετική.

56

Σε πολλές από τις φωτογραφίες παρατηρώ τις καθαρές γραμμές, το απόλυτο περίγραμμα, και την εκτυφλωτική αντίθεση του μαύρου με το άσπρο. Άλλες πιο απαλές, χωρίς τονικές αντιθέσεις, κυριαρχούνται από τόνους του γκρι σχεδόν ομοιόμορφους, χωρίς όμως να κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν "επίπεδες". Είναι αξιοπρόσεκτο το πως η Αντιγόνη καταφέρνει και στήνει κάποιες πολύ δυνατές φωτογραφίες χωρίς να χρησιμοποιεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά «όπλα» της ασπρόμαυρης φωτογραφίες, το contrast. Ο κορμός και τα χέρια του μοντέλου της στην φωτογραφία της σελίδας 56 κοντεύουν να ενσωματωθούν τονικά στο φόντο, και όμως βγαίνουν τόσο μπροστά, με μια κίνηση που παγιδεύει ταυτόχρονα το βλέμμα και τη σκέψη του θεατή.

42,43

Σχεδόν το ίδιο, αν και με λίγη παραπάνω αντίθεση συμβαίνει και στις φωτογραφίες 42 και 43. Με μια πρώτη ματιά βλέπω μια γυναίκα που μοιάζει σαν να είναι κρεμασμένη στον τοίχο. Κοιτώντας πιο προσεκτικά καταλαβαίνω ότι τα χέρια της σχηματίζουν μια χορευτική κίνηση και το σώμα τελικά είναι ελεύθερο. Τη μία στιγμή βλέπω εκεί τον Χριστό επί ξύλου κρεμάμενο, την άλλη τον εαυτό μου κάτω από μια κουβέρτα. Η εικόνα είναι τόσο δυνατή που με κάνει να κοιτάξω αλλού. Στη διπλανή σελίδα, η φωτογραφία ενός παραθύρου. Και εδώ τα χρώματα μουντά. Ένα παλιό σπίτι, μια κουρτίνα που αγκαλιάζει στην κυριολεξία το παράθυρο. Οι δύο φωτογραφίες υπάρχουν όπως ένα τραγούδι fado, μέσα στην ησυχία μιας πολύ βαθιάς νύχτας.

90,91-98,99

Tο μάτι του θεατή ξεκουράζεται στο γκρίζο μέχρι να κοιτάξει σελίδες όπως οι 90,91,98 και 99. Εκεί σαν να μας φυλάει ένα σκωτσέζικο ντους, η Αντιγόνη εκτοξεύει τις αντιθέσεις του ασπρόμαυρού της. Μέσα από το μαύρο ξεπροβάλει μισό χέρι, μέσα από το άσπρο ξεπροβάλει το απόλυτο σκοτάδι. Οι μορφές της αποκτούν όγκο, σκίζουν το χαρτί. Δεν μπορώ να σταματήσω να κοιτάω.

82,83

Πιο πέρα στις σελίδες 82 και 83 η γυναίκα ξεκουράζεται στο αρχαίο θέατρο κάτω από ένα δέντρο. Το δέντρο παρέχει σκιά, η γυναίκα θα μπορούσε να του παρέχει ιδέες. Δεν είναι ξεκάθαρο ποιος από τους δύο κινεί τη σχέση, αλλά το σίγουρο είναι ότι υπάρχει σχέση. Ο θεατής ηρεμεί με την αλληλεπίδραση των δύο. Διπλά ένας λευκός δίσκος παραπέμπει σε φεγγάρι μέσα σε δέντρα που και αυτά μας αφήνουν μόνο να υποψιαστούμε την ύπαρξη τους. Πάλι αντίθεση του άσπρου με το μαύρο. Οι τόνοι στις φωτογραφίες βρίσκονται σε απόλυτη ισορροπία.

64,65

Και ανάμεσα σε αυτόν το ορυμαγδό σωμάτων η Αντιγόνη Κουράκου μας χαρίζει τοπία. Στη σελίδα 64 τα δέντρα της καθιστούν την οποιαδήποτε παρουσία ανθρώπων περιττή. Τα δέντρα της Αντιγόνης αποκτούν υπόσταση ζωντανών σωμάτων και μεταμορφώνονται με κάθε επιπλέον κοίταγμα. Δεν θα μου έκανε εντύπωση αν την επόμενη φορά που τα δω, έχουν αρπάξει φωτιά.

Δίπλα τους, στη σελίδα 65, ένα χέρι. Μια ύπαρξη μέσα στη νεκρή φύση δηλώνει την παρουσία της. Το αποτέλεσμα είναι ανατριχιαστικό.

72,73

Φωτογραφία στη σελίδα 73. Η γυναίκα γυρνάει. Πρώτη λέξη που έρχεται στο μυαλό μου είναι η «φυγή», και όμως το σώμα είναι ταυτόχρονα έτοιμο να δεχτεί. Στην πρώτη ματιά βλέπω τον έντονο συμβολισμό. Κλειδί, πόρτα, γυναίκα που στρέφει το σώμα να μην βλέπει. Στη δεύτερη και τρίτη ματιά βλέπω τον τοίχο σε πρώτο πλάνο. Το άσπρο του χρώμα μού δίνει την αίσθηση της απόλυτης έλλειψης ήχου. Και δίπλα τα ίχνη ενός πλοίου εξισορροπούν τον ήχο υπονοώντας μια βουή. Καταπληκτική αίσθηση.

35,93,13,61

Συνεχίζοντας το ταξίδι με οδηγό την Κουράκου, ταξιδεύοντας μπρος και πίσω βλέπω τις φωτογραφίες στις σελίδες 18,35,93,102 και 103 που μου φέρνουν έντονα στο νου έργα της ιαπωνικής χαρακτικής. Η πολυεπίπεδη ματιά της Αντιγόνης, «ξύνει» την εικόνα αφήνοντας από κάτω μικρές λεπτομερείς ζάρες.

Οι μεγάλοι όγκοι αντικαθιστούνται από λεπτές ίνες φωτός. Το σώμα που εισβάλει βίαια στη φύση (σελίδα 19 και 23) δίνει την θέση του στο φύλλο/κόσμημα (σελίδα 18) και στην χορογραφία των ψαριών/σκιών. (σελίδα 102).

19,102-23,18

Η Αντιγόνη αποδίδει τη δική της εικόνα στις «ιδέες» που αντιστοιχούν στο κάθε σώμα της φύσης. Η δύναμη της φωτογραφίας της, πιστεύω βρίσκεται ακριβώς στην ικανότητα της να μεταφέρει στον θεατή ένα «νόημα», κάθε φορά μεταβαλλόμενο αλλά ποτέ ανύπαρκτο, το ανεξάντλητο δηλαδή χαρακτηριστικό όλων των έργων τέχνης.

Παραθέτοντας την δική μου «ανάγνωση» του φωτογραφικού λευκώματος της Αντιγόνης Κουράκου, θέλω απλώς να μεταφέρω τον ενθουσιασμό μου για τη δουλειά της και την ελπίδα μου να μπορέσω να δω τις φωτογραφίες που περιλαμβάνονται μέσα σε αυτό το βιβλίο, σε μια έκθεση που πιστεύω ότι θα προσέφερε στον επισκέπτη μια μεγάλη αισθητική περιήγηση.

Antigone Kourakou - Transfiguration (Skeleton Key Press)

https://www.skeletonkeypress.com/transfiguration

Μισέλ Ουελμπέκ - Εκμηδένιση (με μικρά spoilers)

Δεν ένιωθε και πολλά, δηλαδή καμία οδύνη, περισσότερο ένα είδος κάπως αφηρημένου οίκτου για τον εαυτό του, κι επίσης, πιο ανησυχητικό αυτό, την αίσθηση πως άδειαζε. Ίσως αυτό να νιώθεις, σκέφτηκε, όταν έχεις ακατάσχετη αιμορραγία. 

Η ανάγνωση του νέου βιβλίου του Ουελμπέκ μου άφησε την αίσθηση ότι ο συγγραφέας μας κάνει πλάκα. Φτάνοντας στο τέλος του βιβλίου, φανταζόμουν τον Ουελμπέκ να κάθεται στο σπίτι του απολαμβάνοντας τις κριτικές που σταδιακά ξεφυτρώνουν στον λογοτεχνικό τύπο σιγομουρμουρίζοντας: «το έχαψαν οι ηλίθιοι».

Παρόλο που και τα υπόλοιπα βιβλία του, κρύβανε, πίσω από την κυνική γραφή, ψήγματα ευαισθησίας, το νέο του βιβλίο είναι τόσο εμποτισμένο από αυτή, που κάνει την αύξηση της να θυμίζει την πορεία της ηφαιστειακής λάβας, η οποία ελλείψει επαρκούς ρήγματος που θα εκτονώσει την ενέργεια της, ξεσπάει σε πανηγυρικές εκρήξεις γραπώνοντας τον ανύποπτο περαστικό και λούζοντας τον ολόκληρο με την καυτή, διεισδυτική ουσία της.

Με τον ίδιο τρόπο η «Εκμηδένιση» γραπώνει τον αναγνώστη, οδηγώντας τον σε μια ρέουσα ανάγνωση, εμπλέκοντας τον στις σχεδόν εμμονικές και επίμονες (στο σύνολο του συγγραφικού του έργου) αναζητήσεις του συγγραφέα, τόσο στις υπαρξιακές, που σχετίζονται με τον θάνατο, την αθανασία, το γήρας, την αυτοκτονία, τη σεξουαλικότητα και την αρρώστια όσο και στις πολιτικο-κοινωνικές, ενσωματώνοντας μέσα στην πλοκή του, την αγωνία του για το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας, την παγκοσμιοποίηση, τα κινήματα αμφισβήτησης και αντίδρασης που κινούνται στα όρια των δημοκρατικών μας ανοχών, θέματα κοινωνικά, όπως η παρένθετη μητρότητα, η δημόσια υγεία, η υιοθεσία και τόσα άλλα αμέτρητα που θίγονται μέσα σε μια πλοκή που δεν αποτελεί απλώς ένα όχημα για τη μεταφορά τους, ούτε κτίζεται με σκοπό να τα συμπεριλάβει, αλλά τα ενσωματώνει αυτόματα μέσα της, ως αναγκαία κομμάτια της ύπαρξης της. Ο Ουελμπέκ περιγράφοντας απλώς αυτό που βλέπει καταφέρνει να φιλοσοφεί. Αγγίζει την επιφάνεια και αποκαλύπτει αυτό που κρύβεται από κάτω , σαν ένα ταχυδακτυλουργός ικανός να βυθίζεται στο νερό χωρίς να δημιουργεί κανέναν κυματισμό που να προδίδει αυτή του τη διείσδυση.

Ως συγγραφέας που έχει κερδίσει με την πένα του τους χαρακτηρισμούς του κυνικού ισλαμοφοβικού μισανθρωπιστή και όχι μόνο, βρίσκεται στην προνομιούχα θέση να μπορεί να εκφράσει βαθύτατες ανθρώπινες ευαισθησίες χωρίς να κινδυνεύει να χαρακτηριστεί γλυκανάλατος.

Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, «ξεφλουδίζεται» από τον Ουελπέκ στη διάρκεια του βιβλίου, χάνοντας σιγά-σιγά όλη την κυνική του επιφάνεια με την οποία ήταν τυλιγμένος, και αποκαλύπτοντας στο βάθος έναν άνθρωπο βαθιά συναισθηματικό και απόλυτα τρομαγμένο. Έναν λίγο πιο εξελιγμένο θα έλεγα εγώ, Φλωριάν της «Σεροτονίνης».

Το γεγονός ότι ο Πωλ μιλάει ανοιχτά στον πατέρα του για πρώτη φορά μόνο όταν αυτός δεν μπορεί να αντιδράσει και πιθανόν ούτε να καταλάβει, χτυπημένος όπως είναι από ένα βαρύ εγκεφαλικό, δείχνει τον φόβο του απέναντι στους άλλους. Ο Πωλ θλίβεται, φοβάται, γαμάει, αποφεύγει, προσπαθεί, αγχώνεται, διστάζει ενώ συγχρόνως κρίνει, αποπαίρνει και προσβάλει. Είναι ο απόλυτος «Ουελμπεκικός» χαρακτήρας.

Ο Ουελμπέκ είναι αυστηρός και δεν συγχωρεί ανούσιες ευαισθησίες στους ήρωες του. Τους κτίζει αργά, προσθέτοντας κομμάτια όσο προχωράει η πλοκή, περνώντας από μια υπεροπτική ματιά σε μια βαθιά ψυχολογική προσέγγιση του χαρακτήρα τους και της συμπεριφοράς τους. Ο Πωλ είναι το κέντρο του μυθιστορήματος, αλλά γύρω του χτίζεται ένα δίκτυο από καλοφτιαγμένους χαρακτήρες, οι οποίοι λειτουργούν ως «κλειδιά» στην αποκάλυψη του ανθρώπινου στοιχείου του.

Το βιβλίο όπως ανέφερα πιο πάνω, κινείται σε δύο άξονες. Ο αναγνώστης πληροφορείται από την πρώτη σελίδα για κάποια βιντεάκια που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο με τη σκηνοθετημένη «εικονική» δολοφονία του υπουργού οικονομικών. Οι διαδικτυακές επιθέσεις θα συνεχιστούν και θα παρατίθενται παράλληλα με την παρακολούθηση της ζωής του Πωλ, που είναι το δεξί χέρι του υπουργού. Όσο προχωράει η πλοκή, η ισορροπία αλλάζει ανάμεσα σε αυτές τις δύο υποθέσεις και η βαρύτητα μετατίθεται από το κοινωνικό στο προσωπικό.

Άλλωστε, οι κοινωνικές καταστάσεις που περιγράφει, έχουν άμεσες επιπτώσεις στην προσωπική ζωή όλων. Μέσα από την ασθένεια του πατέρα του Πωλ αλλά και άλλου ήρωα του βιβλίου προβάλλεται το τεράστιο πρόβλημα της δημόσιας υγείας και της αντιμετώπισης των ηλικιωμένων. Η κοινωνία της ευημερίας δεν επιτρέπει στους πολίτες της να γεράσουν. Οι γέροι , οι ασθενείς και οι ανήμποροι κρύβονται σε ιδρύματα κολαστήρια αν δεν έχουν την δυνατότητα να πληρώσουν για κάτι παραπάνω. Ο καρκίνος που σαρώνει τους άνω των εξήντα δημιουργεί ασθενείς εξαρτημένους απόλυτα από ένα σύστημα που δεν μπορεί να τους αντέξει. Ο Ουελμπέκ διαλέγει να ασχοληθεί με την ασθένεια που χωρίς κανένα έλεος αναγκάζει τον άνθρωπο να κοιτάξει καταπρόσωπα τον επικείμενο θάνατο του. Ασθένεια που βιώνεται ακόμα πιο δύσκολα στην εποχή μας, τόσο λόγω της μαρτυρικής παράτασης που της δίνει η εξέλιξη της ιατρικής όσο και λόγω της αδυναμίας του σύγχρονου ανθρώπου, του γαλουχημένου με τα ιδεώδη του ατομικισμού, να δεχτεί τη σταδιακή αποσύνθεση της ύπαρξης του και την πορεία του προς ένα τέλος στερημένο από την υπόσχεση μιας μεταφυσικής συνέχειας.

“Ο αληθινός λόγος της ευθανασίας είναι στην πραγματικότητα ότι δεν αντέχουμε τους γέρους, δεν θέλουμε καν να ξέρουμε ότι υπάρχουν, γι’ αυτό τους παρκάρουμε σε ειδικά ιδρύματα μακριά από τα βλέμματα των άλλων ανθρώπων. Σχεδόν οι πάντες σήμερα θεωρούν ότι η αξία ενός ανθρώπου μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία του, ότι η ζωή ενός νέου κι ακόμα περισσότερο ενός παιδιού, έχει πολύ μεγαλύτερη αξία απ΄ό,τι η ζωή ενός πολύ γέρου…» 

Στον αντίποδα η αγάπη, η συντροφικότητα και η ελπίδα που κάποιοι ακόμα συντηρούν για τη συνέχεια της ύπαρξης μας σε κάποια άλλη μορφή (αυτή η ελπίδα υπήρχε διάχυτη και στο βιβλίο του «Η δυνατότητα ενός νησιού») μπορεί να κάνουν την ασθένεια πιο υποφερτή. Ο Ουελμπέκ, το κακό παιδί της λογοτεχνίας, μας εκπλήσσει με τη βαρύτητα που αποδίδει στα ανθρώπινα συναισθήματα, φτάνοντας στο σημείο να εξισώνει τη γλυκιά επίδραση της μορφίνης με τη δύναμη της συντροφικής αγάπης.

«Κι έπειτα, συνέχισε μετά από άλλον έναν δισταγμό, υπάρχουν άνθρωποι που τους αγαπούν μέχρι την τελευταία μέρα τους, όσοι έχουν έναν ευτυχισμένο γάμο για παράδειγμα. Δεν είναι καθόλου ο κανόνας, πιστέψτε με. Εν τοιάυτη περιπτώσει, θεωρώ ότι η αντλία μορφίνης περισσεύει, η αγάπη φτάνει και με το παραπάνω, άλλωστε, αν θυμάμαι καλά, δεν σας αρέσουν και τόσο οι οροί» 

Η πλοκή του βιβλίου διανθίζεται με τα όνειρα του Πωλ, τα οποία ο συγγραφέας εισάγει απροειδοποίητα, και με αυτόν τον τρόπο, δημιουργεί στον αναγνώστη απόλυτη συνείδηση των φοβικών συναισθημάτων που καθορίζουν την ύπαρξη του ατόμου, το οποίο κάποια στιγμή συνειδητοποιεί τη σχεδόν μηδενική επιρροή που έχει σε βασικά γεγονότα της, όπως η γέννηση και ο θάνατος του. Τα όνειρα, φανερώνουν στον ορθολογικό εαυτό το κομμάτι του εγκεφάλου που δεν ορίζει, αυτό που του έχει αφήσει δώρο ο πρωτόγονος εαυτός του, αυτό που ξεφεύγει από κάθε προσπάθεια έλλογης χειραγώγησης.

Το εφιαλτικό σενάριο των κυβερνοεπιθέσεων, η αδυναμία ελέγχου του γήρατος, η δυσκολία των σχέσεων, το αδιέξοδο της πολιτικής η ασθένεια. Εκεί που νομίζεις ότι ο Ουελμπέκ τα γκρεμίζει όλα, καταλαβαίνεις πόσο λάθος κάνεις. Μέσα σε όλο αυτό το χάος, υπάρχει κάτι. Αυτό που λιγότερο περιμένεις από αυτόν. Ένας ύμνος, στον αιώνιο εχθρό του κυνισμού του, τη ζωή

Ο Ουελμπέκ γράφοντας στα παλιά του τα παπούτσια την «πολιτική ορθότητα» που έχει φτάσει πλέον στην εποχή μας να απειλεί την ελευθερία του λόγου, καταφέρνει να συνδυάζει την αμφισβήτηση της με τη συγγραφική μαεστρία, τον ρεαλισμό με την ποιητικότητα και τον μηδενισμό με την ελπίδα. Αν και είναι μάλλον απίθανο να καταλήξει με κάποιο βραβείο στα χέρια του, λόγω ακριβώς της «επικινδυνότητας» του, είναι σίγουρο ότι έχει ήδη κερδίσει πολύ περισσότερα μέσω της αναγνωσιμότητας του και της εκτίμησης που απολαμβάνει από το φανατικό κοινό του.

Ένα καταπληκτικό βιβλίο. Περιμένω ήδη το επόμενο του.

«Το αχανές δάσος που εκτεινόταν μπροστά τους δεν ήταν ακίνητο, ένα ελαφρύ αεράκι έκανε τα φύλλα να κουνιούνται, και αυτή η πολύ ελαφριά κίνηση ήταν ακόμα πιο γαληνευτική απ’ό,τι μια πλήρης ακινησία, το δάσος έμοιαζε να δονείται από μια ήρεμη αναπνοή, απείρως πιο ήρεμη απ’οποιαδήποτε αναπνοή ζώου, πέρα από κάθε ταραχή και από κάθε συναίσθημα, διαφορετική ωστόσο από το ανόργανο στοιχείο, πιο εύθραυστη και πιο τρυφερή, ένα πιθανό ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ ύλης και ανθρώπου, ήταν η ζωή στην πεμπτουσία της, η ήσυχη ζωή, που δεν ξέρει από μάχες και πόνους. Δεν παρέπεμπε στην αιωνιότητα, δεν ήταν αυτό το ζήτημα, όταν όμως χανόσουν στην ενατένιση της, ο θάνατος έμοιαζε πολύ λιγότερο σημαντικός.»